Kurkuma - jak stosować i na co pomaga kurkuma?

Kurkuma jest przyprawą, a jednocześnie suplementem diety, o którym śmiało można powiedzieć, że bije rekordy popularności. Od dłuższego czasu naukowcy badają jej właściwości, dzięki czemu wiemy już bardzo dużo na temat jej wpływu na zdrowie. Okazuje się, że bez wątpienia warto włączyć ją do codziennej diety. Sprawdź, co cennego kryje w sobie ta wyjątkowa roślina i dlaczego jej stosowanie jest tak bardzo korzystne dla naszego zdrowia.

Kurkuma - co to właściwie jest?

Kurkuma (inaczej szafran indyjski) to przyprawa o właściwościach leczniczych pozyskiwana głównie z kłączy ostryżu długiego (Curcuma longa L.) lub ostryżu jawajskiego (Curcuma xanthorrhiza Roxb.) należących do rodziny imbirowatych (Zingiberaceae). Zachodnie Indie, skąd pochodzi kurkuma, są obok Pakistanu, Chin, Cejlonu oraz Półwyspu Malajskiego, miejscem największych upraw i zbioru tej rośliny. W związku z ogromnym zapotrzebowaniem na rynku, jej plantacje są nieustannie powiększane.

W Indiach kurkuma jest podstawową przyprawą wykorzystywaną do barwienia potraw na żółto-pomarańczowy odcień. Poza tym stanowi składnik znanej i cenionej na całym świecie mieszanki przyprawowej curry, a także jest popularnym, naturalnym środkiem konserwującym oraz poprawiającym kolor potraw (E100). Aromatem i smakiem zbliżona nieco do imbiru, klasyfikowana jest jako przyprawa korzenna. 

Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) nadała kurkumie status GRAS (ang. generally recognized as safe), czyli „powszechnie uznawany za bezpieczny”. 

Skład i właściwości kurkumy

Jeżeli chodzi o skład i właściwości, kurkuma znana była z działania leczniczego od dawna. Pomimo obecności w przemyśle spożywczym, dopiero w ciągu ostatnich dwóch dekad naukowcy dokładniej zbadali możliwe mechanizmy jej działania. 

Surowiec leczniczy stanowi kłącze kurkumy, które poddawane jest suszeniu w temperaturze nieprzekraczającej 35 stopni Celsjusza. Dzięki temu obecne w niej substancje działają korzystnie na zdrowie, do głównych trzech grup związków aktywnych obecnych w kłączu kurkumy zalicza się: 

• kurkuminoidy, głównie kurkumina, czyli diferuloilometan (ok. 3–5% w ostryżu długim i do 2% w ostryżu jawajskim), a także monodemetoksykurkumina i bis-demetoksykurkumina;
• olejki eteryczne (ostryż długi – ok. 3-5% olejku zawierającego monoterpeny, w tym: bisabolen i guajan, oraz seskwiterpeny: alfa- i beta-turmeron, zingiberen; ostryż jawajski ok. 7-11% olejku eterycznego bogatego głównie w seskwiterpeny: arkurkumen, beta-kurkumen, ksantorizal;
• polisacharydy, w tym skrobię, gumy i żywice. 

Kurkumina - główny składnik aktywny

Kurkuma a kurkumina czym różnią się te dwa określenia? Kurkumina jest najważniejszym składnikiem aktywnym kłącza kurkumy, który w głównej mierze odpowiada za jej właściwości lecznicze. Związek ten, należący do polifenoli, wykazuje niezwykle silne właściwości przeciwutleniające oraz przeciwzapalne. Kurkumina uznawana jest za jeden z najsilniejszych przeciwutleniaczy i dodatkowo działa przeciwwirusowo i przeciwbakteryjnie.

Antyoksydacyjne właściwości kurkumy

Silne właściwości antyoksydacyjne oraz przeciwzapalne kurkuminy uznano za potencjalnie przydatne w zapobieganiu rozwoju choroby Alzheimera. Dolegliwość ta dotyka przede wszystkim osoby starsze i jest jedną z częstszych, bezpośrednich przyczyn otępienia ludzi w wieku podeszłym. Występowanie choroby Alzheimera ma związek z odkładaniem się w mózgu substancji białkowej – beta-amyloidu, a także fosforyzowanego białka tau. Na chwilę obecną schorzenie to jest nieuleczalne, jednak badania wskazują, że stosowanie niektórych z substancji roślinnych, w tym kurkuminy może opóźniać jego przebieg. Związek ten, jako przeciwutleniacz, neutralizuje reaktywne formy tlenu, których nadmierne nagromadzenie prowadzi do stresu oksydacyjnego, a ten z kolei uznawany jest za potencjalną przyczynę wielu chorób, w tym choroby Alzheimera. Po drugie udowodniono, że kurkumina hamuje produkcję i odkładanie złogów β-amyloidu. 

Ciekawostka: Według skali ORAC (Oxygen Radical Absorbance Capacity), mierzącej “moc” antyoksydantów, kurkuma wykazuje bardzo silne działanie przeciwutleniające. Zgodnie z opracowaną skalą wartość kurkumy wynosi 159,277 jednostek. Dla porównania inne cenne owoce pełne antyoksydantów, takie jak czarna porzeczka mają wartość 7,960 jednostek.

Przeciwzapalne działanie kurkumy

Przeciwzapalna aktywność kurkumy jest bezpośrednio związana z hamującym wpływem kurkuminy na różne czynniki transkrypcyjne związane z procesami zapalnymi, w tym: NF-κB i białka p53, a także tkankowego antygenu polipeptydowego (TPA). Wiadomo także, że związek ten oddziałuje na aktywność cyklooksygenaz (COX), pełniących kluczową rolę w syntezie prozapalnych związków, m.in. prostaglandyn. 

W jednym z doświadczeń badano przeciwzapalne działanie środka zawierającego kurkuminę włączoną w kompleks lipidów. Test przeprowadzono na linii komórek mysich makrofagów, w których wzbudzano stan zapalny. Na podstawie przeprowadzonego doświadczenia wykazano, że na mechanizm działania anty zapalnego środka z kurkuminą składało się: obniżenie poziomu prostaglandyny 2 (PGE-2), a także tlenku azotu i interleukiny-6 (IL-6). Siła działania zastosowanego preparatu była natomiast zależna od dawki. 

Biorąc pod uwagę powyższe, jednymi z ważniejszych wskazań do stosowania kurkuminy są przewlekłe dolegliwości o podłożu zapalnym, w tym choroby stawów. Zasadność suplementacji kurkumą w tych schorzeniach potwierdzają próby kliniczne. 

Wykorzystanie kurkumy w tradycyjnej medycynie

Kurkuma znana jest od wieków. W krajach azjatyckich jej tradycyjne zastosowanie, jako rośliny leczniczej miało miejsce z uwagi na:

• działanie przeciwzapalne, 
• właściwości przeciwbakteryjne, 
• przeciwnowotworowe,
• antymutagenne. 

Co ciekawe, już 3000 lat temu medycyna hinduska rekomendowała stosowanie ostryżu w leczeniu otyłości. Kurkuma znajdowała także zastosowanie w Ajurwedzie i nazywana była rośliną długowieczności. W dzisiejszych czasach stosuje się różne tradycyjne receptury, które wspierają organizm np. w przeziębieniu. Przykładem jednej z nich jest przepis na złote mleko, oto 6 składników potrzebnych do jego przygotowania:

• kurkuma,
• cynamon, 
• imbir,
• czarny pieprz,
• mleko,
• miód.

Kurkuma jako suplement diety

Kurkuma to bardzo popularny suplement diety. Na rynku funkcjonuje głównie w formie tabletek lub kapsułek. Co lepsze? Kurkuma w tabletkach czy kurkuma w kapsułkach? Wydaje się, że nieco lepszym wyborem jest ta druga opcja, zwłaszcza, że niektóre z firm produkujących kurkumę w kapsułkach dostarczają produkt pozbawiony różnego rodzaju substancji wypełniających, przeciwzbrylających czy poślizgowych. Tabletki z kolei zwykle zawierają ich dodatek. Dlatego też w myśl zasady im mniej tym lepiej, warto wybierać wysokiej jakości suplementy kurkumy w kapsułkach od sprawdzonych marek.

Korzyści zdrowotne kurkumy

Wykorzystanie i zastosowanie kurkumy jest aktualnie bardzo szerokie. Badania naukowe  jednoznacznie wskazują na jej wysoki potencjał leczniczy. Szereg przeprowadzonych do chwili obecnej doświadczeń dotyczy wpływu kurkumy na wątrobę, stawy oraz układ sercowo-naczyniowy. Podkreśla się także jej ogromną rolę w prewencji schorzeń neurodegeneracyjnych i chorób nowotworowych, a także innych dolegliwości, których bezpośrednią przyczynę mogą stanowić stany zapalne oraz stres oksydacyjny. Wiadomo, że kurkuma pozytywnie wpływa na nastrój, a nawet znosi objawy depresji. Poza tym podkreśla się jej szczególną przydatność w leczeniu niealkoholowego stłuszczenia wątroby, nadwagi oraz otyłości, a także infekcji sezonowych, czyli popularnego przeziębienia. Sprawdźmy zatem, co konkretnie na temat działania kurkumy mówią badania naukowe. Medyczne bazy naukowe, m.in. PubMed zawierają ogromną liczbę doniesień związanych z tą cenną przyprawą. Ich liczba z roku na rok wzrasta i obecnie obejmuje blisko kilkanaście tysięcy badań dotyczących kurkumy i kurkuminy, z czego większość pochodzi z ostatnich 20 lat.

Kurkuma jako wsparcie zdrowia stawów

Większość badań dotyczących działania łagodzącego stany zapalne i ból koncentrowała się właśnie na leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów i/lub reumatoidalnego zapalenia stawów. Jeden z przeglądów badań przeprowadzonych w 2016 roku opublikowany na łamach Journal of Medicinal Food wykazał, że istnieje wystarczająca ilość dowodów naukowych na poparcie stosowania ekstraktu z kurkumy (1000 mg kurkuminy dziennie) w leczeniu zapalenia stawów.

Z kolei w innym przeglądzie opublikowanym w 2017 roku stwierdzono, że stosowanie wyciągów z kurkumy (zwykle 1000 mg kurkuminy dziennie) przez 8-12 tygodni zapewnia korzyści podobne do stosowania ibuprofenu i innych standardowych terapii u osób z zapaleniem stawów, zwłaszcza z chorobą zwyrodnieniową stawów. Wydaje się więc, że stosowanie kurkumy zarówno w prewencji, jak i w przypadku istniejących bólowych dolegliwości stawów, jest jak najbardziej uzasadnione.

Kurkuma wpływ na układ pokarmowy

Podstawowym wskazaniem do stosowania kurkumy, ujętym w monografii Europejskiej Agencji ds. Leków (EMA) są dolegliwości związane z zaburzeniami trawiennymi, przykładowe trzy z nich to:

• uczucie pełności, 
• niestrawność,
• wzdęcia. 

W tej kwestii zarówno kurkuma długa, jak i kurkuma jawajska posiadają status traditional use, czyli zastosowanie tradycyjne. 

Wpływ kłącza kurkumy na układ pokarmowy ma charakter wielokierunkowy. Przede wszystkim surowiec wykazuje aktywność spazmolityczną na mięśnie gładkie dróg żółciowych, a także pobudza wydzielanie żółci, soku żołądkowego i trzustkowego oraz usprawnia ich przepływ. Badania przeprowadzone na myszach i szczurach potwierdziły, że podanie im kurkuminy skutkuje wzmożonym przepływem żółci przez woreczek żółciowy o nawet 80%. Uznaje się zatem, że może ona skutecznie zapobiegać rozwojowi kamicy żółciowej. Niektóre z badań wskazują także na potencjalne działanie przeciwwrzodowe kurkuminy, ponieważ może zwiększać produkcję mucyny – substancji tworzącej warstwę ochronną, powlekającą ściany żołądka. 

Kurkuma a poprawa funkcjonowania wątroby

Od dawna znane jest też ochronne działanie kurkumy na wątrobę. Potwierdzono, że kurkumina chroni przed działaniem hepatotoksycznym różnych substancji, np. czterochlorku węgla, co związane jest przede wszystkim z silnym efektem przeciwutleniającym i przeciwzapalnym, jaki wywołuje.

Warto podkreślić też rolę kurkuminy w leczeniu niealkoholowego stłuszczenia wątroby (NAFLD, ang. nonalcoholic fatty liver disease). Jak sama nazwa wskazuje, choroba ta wiąże się z nadmiernym gromadzeniem tłuszczu w wątrobie i wynika z braku równowagi metabolicznej, na którą składać się mogą czynniki hormonalne, genetyczne, a także styl życia. Badania wskazują, że kurkuminoidy mogą ograniczać proces stłuszczania wątroby poprzez siedem mechanizmów: normalizację profilu lipidowego, obniżanie insulinooporności, regulację poziomu cukru we krwi, zmniejszenie stresu oksydacyjnego i stanów zapalnych, a także ogólną poprawę funkcjonowania wątroby oraz jelit.

Kurkuma w walce z chorobami serca

Kurkuma pomaga również na powszechnie występujące  dolegliwości ze strony układu sercowo-naczyniowego, co najprawdopodobniej związane jest z jej wpływem na poprawę funkcji śródbłonka naczyń krwionośnych. Kurkumina zapobiega bowiem jego dysfunkcjom powodowanym m.in. przez homocysteinę – aminokwas stanowiący jeden z ważnych czynników ryzyka rozwoju chorób układu krążenia. 

Wykazano ponadto, że kurkumina hamuje agregację płytek, a także działa przeciwmiażdżycowo, co związane jest m.in. z blokowaniem peroksydacji lipidów. Badania potwierdzają, że regularne stosowanie kurkumy znacząco poprawia profil lipidowy krwi poprzez trzy mechanizmy: 

• obniżanie poziomu trójglicerydów, 
• podnoszenie stężenia lipoprotein wysokiej gęstości, czyli frakcji cholesterolu HDL (tzw. „dobry cholesterol”), 
• obniżanie stężenia lipoprotein niskiej gęstości, czyli frakcji cholesterolu LDL (tzw. „zły cholesterol”). 

A czy kurkuma podnosi ciśnienie? Zgodnie z doniesieniami jej działanie jest wręcz odwrotne dlatego może być pomocna w leczeniu nadciśnienia. Co więcej, udowodniono, że kurkumina może działać kardioprotekcyjnie w przypadku stosowania niektórych leków przeciwnowotworowych, jak np. doksorubicyna, co potwierdzają badania przeprowadzone na zwierzętach.

Kurkuma w przeciwdziałaniu infekcjom

Poza opisanymi powyżej właściwościami i zastosowaniami kurkumy, warto dodać, że powszechnie wykorzystuje się ją także w leczeniu przeziębień oraz innych infekcji sezonowych. Zarówno kurkuminoidy, jak i zawarty w kurkumie olejek eterycznych cechuje wysoka aktywność antyseptyczna. Udowodniono, że surowiec skutecznie zwalcza bakterie oraz niektóre grzyby. Kurkumina może zwiększać skuteczność leczenia zakażeń bakteryjnych, zapobiegając m.in. tworzeniu opornemu na leczenie biofilmu bakteryjnego, na co wskazują badania in vitro.

Potencjalne zastosowanie kurkumy w terapii przeciwnowotworowej

Badania laboratoryjne i na zwierzętach sugerują, że kurkumina może zapobiegać rozwojowi nowotworów, spowalniać jego rozprzestrzenianie, zwiększać skuteczność chemioterapii i chronić zdrowe komórki przed uszkodzeniem na skutek radioterapii. Jej działanie jest szczególnie widoczne przy nowotworach układu pokarmowego. Wykazano także, że mieszkańcy Indii, którzy w swojej codziennej diecie spożywają wysokie ilości kurkumy, w mniejszym stopniu zapadają na choroby nowotworowe w porównaniu z mieszkańcami krajów zachodnich. 

Jaki zatem jest mechanizm przeciwnowotworowego działania kurkumy? Oczywiście kluczową rolę przypisuje się tu ponownie kurkuminie. Przede wszystkim wpływa ona na zahamowanie rozwoju i rozprzestrzeniania się komórek rakowych, a także hamuje proces tworzenia sieci naczyń nowotworowych (tzw. proces angiogenezy) oraz może zmniejszać ryzyko przerzutów, na co wskazują badania przeprowadzone na zwierzęcych i ludzkich liniach komórek rakowych. Kurkuma może być wsparciem dla konwencjonalnego leczenia, warto ustalić jej suplementację z lekarzem prowadzącym leczenie.

Jak stosować kurkumę?

Pomimo licznych korzyści związanych ze stosowaniem kurkumy istnieją pewne ograniczenia wynikające z biodostępności, czyli wchłaniania do krwiobiegu i wykorzystywania przez ustrój jej głównego składnika, czyli kurkuminy. Jest to związane z wysoką lipofilnością tego związku, a co za tym idzie jego słabą rozpuszczalnością w wodzie. Poza tym kurkumina jest szybko metabolizowana i eliminowana z ustroju. W związku z tym od dłuższego czasu poszukuje się sposobów na zwiększenie przyswajalność kurkuminy przez organizm.

Jednym ze skutecznych rozwiązań okazało się łączenie jej z innymi naturalnymi składnikami zawartymi w surowcach zielarskich, jak np. piperyną, stanowiącą główny składnik aktywny owoców pieprzu czarnego. Wykazano bowiem, że piperyna zwiększa biodostępność kurkuminy o blisko 2000%. Dlatego też kurkuma i piperyna to bardzo częste połączenie wykorzystywane powszechnie w dostępnych na rynku suplementach diety. 

Powszechnie zaleca się także, aby podczas sporządzania domowych specyfików na bazie kurkumy, które służą m.in. leczeniu przeziębienia, dodawać określoną ilość pieprzu czarnego. Jednym z przykładów takich „mikstur”, cieszących się ogromną popularnością jest wspomniane „złote mleko”. A jak długo można pić wodę z kurkumą lub złote mleko? Wszystko zależy od celu i dawek wykorzystanych do przygotowania mikstur. Ciężko jednoznacznie odpowiedzieć na pytania dotyczące częstotliwości spożycia napojów przygotowanych na bazie niestandaryzowanych produktów, takich jak przyprawa.

Dawkowanie kurkumy

Aktualnie mamy brak ściśle określonych wytycznych dotyczących dawkowania kurkumy. Według monografii Europejskiej Agencji ds. Leków w dolegliwościach ze strony przewodu pokarmowego powinno wynosić ono:

• w postaci sproszkowanej od 0,5 do 1 g, 2-3 razy dziennie;
• w formie nalewki (1:10): 0,5-1 ml, 3 razy dziennie;
• suchy ekstrakt (DER 13-25:1): 90-162 mg, podzielony w 2-5 dawkach dziennie;
• suchy ekstrakt (DER 5.5-6.5:1): 100-200 mg, 2 razy dziennie;
• nalewka (1:5): 10 ml raz dziennie lub 5 ml w 60 ml wody, 3 razy dziennie;

Decydując się na suplementy kurkumy warto wybierać preparaty wysokiej jakości, posiadające odpowiednią standaryzację i ściśle przestrzegać dawkowania rekomendowanego przez producenta. Zwykle wynosi ono w granicach od 500 do 2000 mg wyciągu z kurkumy dziennie.

Interakcja kurkumy z innymi lekami i przeciwwskazania do stosowania

Podczas jednoczesnego stosowania preparatów kurkumy i leków przeciwzakrzepowych należy zachować ostrożność, gdyż kurkuma może nasilać ich działanie. 

Nie zaleca się stosowania suplementów kurkumy poniżej 18. roku życia, w okresie ciąży oraz laktacji. 

Możliwe skutki uboczne w trakcie stosowania kurkumy

Wśród rzadkich, możliwych działań niepożądanych związanych z zażywaniem kurkumy wymienia się dolegliwości dyspeptyczne. Cztery główne skutki uboczne kurkumy to: 

• nudności, 
• wymioty, 
• podrażnienie żołądka, 
• alergie.

Podsumowanie

Kurkuma znajduje zastosowanie w wielu jednostkach chorobowych, najwięcej korzyści można zauważyć w przypadku chorób stawów, układu pokarmowego oraz krążenia. Suplementacja kurkumą wydaje się być wyjątkowo atrakcyjna i cenna dla zdrowia lecz w przypadku trwania leczenia należy rozważyć potencjalną suplementację pod okiem lekarza. Warto śledzić doniesienia związane z wpływem kurkumy na wsparcie leczenia, szczególnie ciekawy jest jej wpływ na choroby nowotworowe.

Bibliografia:

1. https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-monograph/final-european-union-herbal-monograph-curcuma-longa-l-rhizoma-revision-1_en.pdf
2. http://www.phie.pl/pdf/phe-2015/phe-2015-2-414.pdf
3. http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2015/08/pf_2015_102-106.pdf
4. https://www.researchgate.net/publication/284415430_Curcuma_longa_and_Curcumin_A_review_article
5. https://www.researchgate.net/publication/283863862_Chemical_constituents_and_biological_activities_of_turmeric_Curcuma_longa_L_-A_review
6. https://www.mdpi.com/2304-8158/6/10/92/html
7. Curcumin attenuates severity of premenstrual syndrome symptoms: A randomized, double-blind, placebo-controlled trial (tahomaclinic.com)
8. https://www.researchgate.net/publication/215519165_Curcuma_longa_Linn_-_A_Review
9. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/labs/pmc/articles/PMC5310664/pdf/aging-09-0187.pdf
10. https://www.cambridge.org/core/journals/british-journal-of-nutrition/article/curcumin-as-a-therapeutic-agent-the-evidence-from-in-vitro-animal-and-human-studies/225164D1A70D11C765C147A5CD022200
11. https://www.ijrrjournal.com/IJRR_Vol.7_Issue.1_Jan2020/IJRR0039.pdf
12. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/labs/pmc/articles/PMC5664031/
13. https://www.researchgate.net/publication/281929883_Medicinal_properties_and_health_benefits_of_curcumin
14. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/labs/pmc/articles/PMC5664031/
15. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/labs/pmc/articles/PMC6582779/
16. https://www.ptfarm.pl/pub/File/FP/1_2009/4a%20cynamonowce.pdf
17. http://www.czytelniamedyczna.pl/5029,kurkumina-i-jej-pochodne-zastosowanie-w-terapii-przeciwnowotworowej-i-chemoochr.html
18. https://www.fortunejournals.com/articles/the-effects-of-turmeric-on-alzheimerrsquos-patients.html
19. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/labs/pmc/articles/PMC8234049/
20. https://www.orthonat.es/wp-content/uploads/2017/02/Estudio-en-depresi%C3%B3n-comparado-con-fluoxetina.pdf
21. https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/200803_Farmacja_002.pdf
22. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/labs/pmc/articles/PMC6835707/
23. https://bmcgastroenterol.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12876-019-1055-4
24. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/labs/pmc/articles/PMC5664031/
25. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31249528/
26. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/labs/pmc/articles/PMC4910474/
27. Matławska I. Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, 2008
28. Kiss A. Leki pochodzenia naturalnego. PZWL Warszawa, 2021.
29. Kania M., Baraniak J. Właściwości lecznicze roślin przyprawowych na przykładzie ostryżu długiego, Post fitoter 2015;16(2)