Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jest przewlekłą, postępującą i często upośledzającą ruchowo chorobą autoimmunologiczną. Powoduje stan zapalny, obrzęk i ból w stawach oraz wokół nich. Może także wpływać na funkcjonowanie innych narządów ciała. Szacuje się, że RZS dotyka ok. 1-1,5% światowej populacji. Choć konwencjonalne leczenie przynosi pacjentom ulgę, zwykle nie eliminuje przyczyn dolegliwości. Dlatego też wiele osób poszukuje alternatywnych metod wspomagających terapię RZS. Jedną z nich jest fitoterapia. Badania pokazują, że wybrane zioła na ból stawów mogą być całkiem skuteczne. Niezwykle istotna okazuje się być także odpowiednia profilaktyka, w tym dieta oraz suplementacja.
Reumatoidalne zapalenie stawów – przyczyny i występowanie
Dokładne przyczyny reumatoidalnego zapalenia stawów nie zostały jak dotąd poznane. Dużą rolę, podobnie jak w przypadku innych chorób z autoagresji, przypisuje się uwarunkowaniom genetycznym. Nie bez znaczenia wydają się też być zaburzenia ze strony układu odpornościowego oraz hormonalnego. Należy ponadto wspomnieć o czynnikach środowiskowych oraz prowadzonym stylu życia. Zanieczyszczenia, stres, palenie papierosów, brak odpoczynku czy niewłaściwa dieta mogą znacząco oddziaływać na rozwój dolegliwości o podłożu autoimmunologicznym.
RZS dotyka przede wszystkim kobiet. Wbrew powszechnemu przekonaniu schorzenie to nie dotyczy wyłącznie osób w wieku podeszłym. Choroba znacznie częściej dotyka młodych, aktywnych zawodowo ludzi, którzy niestety bardzo często zmuszeni są w krótkim czasie od rozpoznania choroby porzucić obowiązki zawodowe (średnio w ciągu pierwszych 10 lat od wystąpienia RZS).
Objawy reumatoidalnego zapalenia stawów
Przebieg reumatoidalnego zapalenia stawów bywa różny. Może mieć charakter ciągły lub cykliczny (występujące naprzemiennie nawroty i remisje choroby). W wielu przypadkach schorzenie prowadzi do trwałego kalectwa.
Najczęstsze objawy reumatoidalnego zapalenia stawów to:
- Sztywność oraz ból stawów, które pojawiają się w szczególności rano (bezpośrednio po przebudzeniu) lub po dłużej trwającym odpoczynku w ciągu dnia;
- Obrzęki związane z wysiękiem płynu stawowego;
- Ograniczenia w zakresie ruchomości stawów;
- Uczucie gorąca lub pieczenia w stawach objętych stanem zapalnym (możliwe zaczerwienienie);
- Tkliwość oraz wrażliwość na nacisk w obrębie zmienionych chorobowo stawów;
- Deformacje stawów pojawiające się zwykle po dłuższym czasie trwania choroby.
Oczywiście należy także wspomnieć o objawach, które nie są bezpośrednio związane ze stawami, ale ich występowanie jest wynikiem RZS, czyli:
- obniżona tolerancja na wysiłek fizyczny, szybka męczliwość;
- spadek apetytu;
- ogólne osłabienie (niekiedy z towarzyszącym stanem podgorączkowym lub gorączką);
Do powikłań związanych z RZS zalicza się ponadto zapalenie spojówek, stany zapalne naczyń, zapalenie opłucnej oraz płuc czy też zaburzenia hematologiczne. Ponieważ RZS znacząco wpływa na obniżenie komfortu życia chorego, częstym następstwem tego schorzenia bywają spadki nastroju oraz depresja.
Biorąc pod uwagę całościowy obraz reumatoidalnego zapalenia stawów, nie ulega wątpliwości jak ważne jest prawidłowe leczenie oraz profilaktyka, zwłaszcza jeśli wśród bliskich osób schorzenie to występowało już wcześniej.
Reumatoidalne zapalenie stawów – leczenie
Konwencjonalne leczenie RZS polega przede wszystkim na stosowaniu syntetycznych środków o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym oraz modyfikującym przebieg choroby. Ich działanie widoczne jest jednak podczas stosowania terapii, natomiast w przypadku odstawienia efekty leczenia najczęściej zanikają.
Należy pamiętać, że przewlekłe stosowanie niesteroidowych leków przeciwbólowych (np. ibuprofen, naproksen) lub paracetamolu może powodować wiele działań niepożądanych, w tym uszkodzenia błony śluzowej żołądka oraz wątroby.
Podkreśla się zatem, że leczenie RZS powinno mieć charakter kompleksowy. Osoba chora, poza przyjmowaniem leków, musi pamiętać o właściwej suplementacji, diecie, aktywności fizycznej oraz rehabilitacji.
Suplementy na reumatoidalne zapalenie stawów
Lista suplementów diety, które mogą wspomóc chorego w walce z RZS jest dość długa. Okazuje się bowiem, że pacjentom z reumatoidalnym zapaleniem stawów bardzo często towarzyszą liczne niedobory.
Witamina D
Niezwykle istotna z punktu widzenia profilaktyki reumatoidalnego zapalenia stawów wydaje się rola witaminy D. Wykazano bowiem, że większość osób borykających się z tym schorzeniem cierpi na jej braki. Warto podkreślić, że obniżony poziom witaminy D w ustroju może korelować z rozwojem także innych chorób o podłożu autoimmunologicznym. Witamina D odgrywa kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu kostnego. Bierze udział w transporcie wapnia do kości.
Kolagen
Stanowi element tkanki łącznej. Jest więc obecny w ścięgnach, więzadłach oraz chrząstce. Rolą kolagenu jest m.in. udział w produkcji mazi stawowej oraz utrzymywanie elastyczności chrząstek. Wykazano, że jego regularne stosowanie wpływa na redukcję bólu stawów oraz pozytywnie wpływa na ich ruchomość.
Glukozamina
Dłuższe przyjmowanie przez osoby dotknięte RZS środków zawierających siarczan glukozaminy stymuluje odnowę uszkodzonej chrząstki stawowej. Może ponadto zmniejszać stany bólowe.
Chondroityna
Siarczan chondroityny, obok siarczanu glukozaminy, jest ważnym składnikiem chrząstki stawowej. Niektóre z badań potwierdzają istotną rolę jego suplementacji w przebiegu RZS. Wykazano bowiem, że działa przeciwzapalnie, a także może zwiększać syntezę kolagenu typu II. Jego stosowanie wskazane jest w szczególności w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów o łagodnym i umiarkowanym nasileniu.
Siarka MSM
MSM, czyli siarka organiczna (metylosiarczan), jest suplementem diety, który posiada właściwości ochronne względem chrząstek stawowych. Badanie z udziałem 100 osób w wieku powyżej 50 lat wykazało, że suplementowanie preparatu zawierającego 1200 mg MSM przez 12 tygodni zmniejszyło ból, sztywność i obrzęk stawów w porównaniu z grupą placebo.
Witamina C
Jej obecność jest niezbędna w syntezie oraz utrzymaniu prawidłowej struktury kolagenu. Badania potwierdziły obniżone stężenie witaminy C w ustroju osób chorych na reumatoidalne zapalenie stawów.
Cynk
Jego niedobór może prowadzić do obniżenia produkcji kolagenu. Wyniki badań wskazują, że poziom cynku w surowicy i osoczu są znacznie obniżone u pacjentów z RZS.
Probiotyki
Wiele z doniesień wskazuje, że pomocna w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów może być odpowiednia probiotykoterapia. Wprawdzie wyniki badań w tym zakresie nie są jednoznaczne, ale w niektórych z nich odnotowano m.in. spadek stężenia białka CRP u chorych, co wskazuje na redukcję stanu zapalnego. Szczepy bakteryjne, które wykorzystywano w badaniach to m.in. Lactobacillus sp. oraz Bacillus coagulans.
Jakie zioła na reumatoidalne zapalenie stawów?
Fitoterapia od bardzo dawna wykorzystywana jest w łagodzeniu bólu oraz stanów zapalnych w obrębie narządu ruchu. Wiele badań potwierdza skuteczność roślinnych środków leczniczych stosowanych w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów. Surowce zielarskie wykorzystywane w łagodzeniu objawów RZS to m.in. korzeń hakorośli, kłącze kurkumy i imbiru, oilbanum (gumożywica Boswellia serrata) oraz owoc dzikiej róży.
Hakorośl rozesłana (Harpagophytum procumbens DC.)
Popularnym ziołem o działaniu przeciwzapalnym na stawy jest korzeń hakorośli rozesłanej (Harpagophyti radix). Choć roślina ta nie jest spotykana w naszej szerokości geograficznej, na rynku dostępne są środki zawierające pozyskiwane z niej wyciągi. Za aktywność przeciwzapalną surowca odpowiada najprawdopodobniej harpagozyd – związek należący do grupy terpenów. Badania przeprowadzone na zwierzętach potwierdziły jego właściwości antyzapalne oraz analgetyczne. Z kolei przeprowadzone próby kliniczne wskazywały, że środki zawierające wyciąg z hakorośli mogą być przydatne chorym skarżącym się na ból i sztywność stawów kolanowych, biodrowych oraz kręgosłupa. Należy jednak podkreślić, że doświadczenia przeprowadzone z udziałem ludzi były nieliczne, a badane grupy niewielkie.
Tym niemniej, Europejska Agencja ds. Leków (EMEA), uznaje korzeń hakorośli (sproszkowany surowiec, wyciągi wodne i wodno-alkoholowe suche lub płynne) za lek tradycyjny w łagodzeniu bólów stawowych o niewielkim nasileniu. Należy jednak pamiętać, że surowiec jest przeciwwskazany do stosowania u dzieci, kobiet ciężarnych oraz karmiących piersią.
Kadzidłowiec (Boswellia serrata Roxb. Ex. Colebr.)
Boswellia serrata to roślina pochodząca z Indii, bogata w gumożywicę o zastosowaniu leczniczym. Od pewnego czasu Boswellia dostępna jest powszechnie w formie suplementów diety. Badania kliniczne potwierdziły, że kwasy boswelliowe działają silnie przeciwzapalnie, co wiąże się z hamowaniem biosyntezy prozapalnych leukotrienów i hamowaniem aktywności 5-lipooksygenazy. Jedną z prób klinicznych przeprowadzono na grupie 175 pacjentów cierpiących na RZS. U wszystkich chorych obserwowano typowe objawy: poranną sztywność stawów, trudności w poruszaniu się, mimowolne zaciśnięcie dłoni. Przez 4 tygodnie zażywali oni 200 mg ekstraktu z Boswelli 3 razy dziennie. U 70% badanych znacząco zmniejszyła się poranna sztywność stawów, a blisko 55% oceniło terapię jako efektywną.
W innym doświadczeniu klinicznym wykorzystywano specjalnie opracowany test, który mierzył m.in. czas potrzebny do pokonania określonej odległości oraz siłę ucisku dłoni. Badanym ordynowano 600 mg wyciągi z Boswelli dziennie. Sumaryczny wynik testu jednoznacznie wskazywał na poprawę stanu zdrowia chorych. Nie obserwowano działań niepożądanych.
Imbir (Zingiber officinalis L.)
Dobre zioła na reumatyzm to także te, które często obecne są w naszej kuchni. Mowa m.in. o imbirze. Badania sugerują, że imbir może pomóc zmniejszyć objawy zapalenia stawów, w tym ból związany z chorobą zwyrodnieniową stawów i reumatoidalnym zapaleniem stawów. Korzyści płynące ze stosowania imbiru są wynikiem hamowaniu enzymów biorących udział w reakcjach zapalnych (m.in. COX-2), a zatem surowiec prezentuje mechanizm działania zbliżony do standardowych leków przeciwbólowych. Związkami odpowiadającym za taki efekt są zawarte w surowcu gingerole i szogaole, które posiadają zarówno działanie przeciwzapalne jak i przeciwutleniające.
Analiza 5 badań naukowych wykazała, że osoby z chorobą zwyrodnieniową stawów i przyjmujące imbir odczuwały 30% zmniejszenie bólu i 22% redukcję niepełnosprawności w porównaniu z grupami kontrolnymi.
Kurkuma (Curcuma longa L.)
Kolejną kuchenną przyprawą, której stosowanie może łagodzić objawy RZS jest kurkuma. Roślin działa przeciwzapalnie i jednocześnie to jeden z silniejszych, naturalnych antyoksydantów. Antyzapalne działanie kłącza kurkumy uwarunkowane jest oczywiście obecnością kurkuminy. Związek ten posiada zdolność oddziaływania na różne czynniki transkrypcyjne (w tym NF-κB i białka p53) bezpośrednio związane z procesami zapalnymi. Podobnie jak NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne) kurkumina hamuje szlak przemian kwasu arachidonowego, prowadzących do syntezy prozapalnych czynników.
Wykazano, że regularne zażywanie kurkuminy w dawce 1000 mg dziennie wpływa na łagodzenie bólu towarzyszącego RZS. Niektóre z doniesień potwierdziły ponadto, że 8-12 tygodniowa terapia kurkuminą może przynosić efekty porównywalne ze stosowaniem ibuprofenu.
Dzika róża (Rosa canina L.)
Udowodniono, że zarówno lipofilna frakcja z owoców dzikiej róży jak i wyizolowany z nich związek o nazwie galaktolipid wykazują działanie przeciwzapalne. Efekt ten jest związany z hamowaniem aktywności prozapalnych czynników. Badania kliniczne potwierdziły skuteczność preparatów z dzikiej róży w leczeniu RZS. U chorych obserwowano m.in. poprawę w zakresie ograniczenia porannej sztywności i bólu stawów.
Zioła do kąpieli na reumatyzm
Poza roślinnymi preparatami stosowanymi wewnętrznie, pomocne w łagodzeniu objawów RZS są także zioła na reumatyzm do kąpieli oraz naturalne maści zawierające w składzie m.in. wyciągi z hakorośli, żywokostu oraz konopii. Mieszanki ziołowe przeznaczone do kąpieli bazują przede wszystkim na surowcach o działaniu antyzapalnym: zielu wiązówki błotnej i korze wierzby (zawierają pochodne salicylowe), pączkach sosny, liściach maliny czy liściach brzozy. Ulgę chorym może przynieść także kąpiel z dodatkiem soli epsom lub soli bocheńskiej.
Reumatoidalne zapalenie stawów – dieta
Należy podkreślić, że poza ziołami i suplementacją niezwykle istotną rolę w przebiegu RZS gra codzienny jadłospis. Dieta w reumatoidalnym zapaleniu stawów powinna mieć charakter przeciwzapalny. Zaleca się zatem aby unikać produktów sprzyjających wydzielaniu histaminy oraz zawierających duże ilości kwasu szczawiowego. W związku z tym warto ograniczyć podaż takich produktów, jak: banany, pomidory, papryka, ziemniaki, szpinak, szczaw. Szczególnie wskazane są natomiast: ogórek zielony, por, burak, seler, marchewka, brokuł oraz owoce bogate w polifenole (borówki, truskawki, maliny, czarna porzeczka, owoce dzikiej róży).
Niezwykle ważne jest także ograniczenie podaży mięsa na rzecz ryb i owoców morza. Jeśli decydujemy się na potrawy mięsne, pamiętajmy aby wybierać przede wszystkim kurczaka, indyka lub cielęcinę.
Dodatkowo, chcąc zahamować rozwój stanów zapalnych w organizmie warto wyeliminować następujące produkty:
- cukier i słodycze;
- produkty wysokoprzetworzone (np. parówki, wędliny, produkty puszkowane);
- sól oraz przyprawy z dodatkiem glutaminianu sodu;
- pełnotłuste produkty (np. śmietana, sery żółte)
- dania typu fast food;
- oleje bogate w kwasy omega-6, które w dużych ilościach mogą nasilać stany zapalne (np. olej kukurydziany, olej słonecznikowy, olej z pestek winogron);
Jeśli zaś chodzi o napoje należy pamiętać o odpowiednich ilościach wody (minimum 2 litry dziennie). Dobrym pomysłem jest włączenie herbat ziołowych, które mogą stanowić zamiennik mocnej kawy lub tradycyjnej gorzkiej herbaty. Te ostatnie najlepiej ograniczyć lub wyeliminować. Oczywiście z jadłospisu chorego na RZS na stałe powinny zniknąć słodkie gazowane napoje, a także alkoholowe trunki.
Reumatoidalne zapalenie stawów - domowe sposoby
Istnieje ponadto szereg dodatkowych działań, których podejmowanie może wspierać funkcjonowanie chorych z RZS i przynosić im ulgę w bólu. Należą do nich ćwiczenia, a także stare domowe sposoby na reumatoidalne zapalenie stawów. Czego więc warto spróbować?
- Regularna aktywność fizyczna: Delikatne ćwiczenia mogą wzmocnić mięśnie wokół stawów, a także pomóc w walce ze zmęczeniem. Warto także pomyśleć o aktywności na świeżym powietrzu, która angażuje całe ciało, np. nordic walking lub jazda na rowerze.
- Relaks: głębokie oddychanie i świadome rozluźnienie mięśni to przykłady technik relaksacyjnych, które mogą wspomóc walkę z bólem;
- Joga: Joga może wpłynąć na poprawę siły i elastyczności. Ćwiczenia powinny być jednak wykonywane ostrożnie, zwłaszcza jeśli u chorych na RZS występują problemy z kręgosłupem.
- Okłady z liści chrzanu, liści kapusty – posiadają właściwości przeciwzapalne, od pokoleń wykorzystuje się je w leczeniu obrzęków oraz miejscowych stanów bólowych.
- Stosowanie kompresów o działaniu chłodzącym – pomagają łagodzić ból i uczucie pieczenia.
Bibliografia:
- https://www.researchgate.net/publication/292633131_Herbal_remedy_for_rheumatoid_arthritis
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7693010/
- https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-rzs-w-punktach/
- https://www.oarsijournal.com/article/S1063-4584(14)01276-X/fulltext
- https://www.researchgate.net/publication/263585727_Zingiber_officinale_A_Potential_Plant_against_Rheumatoid_Arthritis
- https://www.przegladreumatologiczny.pl/witamina_d_w_reumatoidalnym_zapaleniu_staww
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2289324/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3187853/
- https://www.praktyczna-ortopedia.pl/artykul/siarczan-chondroityny-w-chorobie-zwyrodnieniowej-stawow-przeglad-pismiennictwa
- https://clinmedjournals.org/articles/ijpcr/international-journal-of-pathology-and-clinical-research-ijpcr-2-029.pdf
- https://www.researchgate.net/publication/14820079_Effects_of_type_II_collagen_on_rheumatoid_arthritis
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4502733/
- https://www.spartanska.pl/wp-content/uploads/userfiles/Spotkania_czwartkowe/spotkanie6wykad2v1.pdf
- https://www.mdpi.com/2072-6643/14/2/354
- http://www.phie.pl/pdf/phe-2015/phe-2015-2-414.pdf
- https://www.researchgate.net/publication/318209008_The_Effect_of_Methylsulfonylmethane_on_Osteoarthritic_Large_Joints_and_Mobility
- https://www.researchgate.net/publication/234143259_Vitamin_D_and_rheumatoid_arthritis
- Kiss A. Leki pochodzenia naturalnego. PZWL Wydawnictwo Lekarskie 2022, Warszawa.
- Wawer I, Błecha K. Rola suplementów diety, dietetycznych środków spożywczych specjalnego przeznaczenia medycznego, żywności funkcjonalnej oraz leków roślinnych, Bonimed, 2011.
