Gotu kola – czy adaptogen z Azji może wspierać mózg, skórę i krążenie?

Choć wąkrotka azjatycka nie pachnie intensywnie i nie przyciąga wzroku egzotycznymi kwiatami, w tradycyjnej medycynie uznawano ją za roślinę będącą symbolem długowieczności.

Jak nietrudno się domyślić po pierwszym opisie, nie za jej piękny wygląd. Z czego więc wzięła się ta historyczna ciekawostka?

Gotu kola – bo tak nazywa się ją w języku syngaleskim – wciąż zaskakuje naukowców skalą oddziaływania na organizm człowieka.

Co warto wiedzieć o gotu kola?

Wąkrotka azjatycka, gotu kola, trawa tygrysia, brahmi i Centella asiatica L. to pięć nazw, które odnoszą się do tej samej rośliny – błotnej o niskim pokroju i delikatnych, nerkowatych liściach należącej do rodziny selerowatych (rodziny baldaszkowatych).

• Warto tutaj doprecyzować, że brahmi to nazwa stosowana w ajurwedzie, choć bywa też używana w odniesieniu do Bacopa monnieri.

Gotu kola naturalnie występuje w pasie klimatycznym obejmującym Azję Południową, Południowo-Wschodnią oraz niektóre rejony Afryki i Oceanii. Najlepiej rozwija się w środowiskach wilgotnych – na podmokłych terenach, w pobliżu zbiorników wodnych i na nizinach tropikalnych.

Dziko rosnącą wąkrotkę można spotkać w Indiach, Sri Lance, Tajlandii czy Indonezji, ale też w tropikalnych rejonach Ameryki Południowej.

Z uwagi na niewielkie wymagania glebowe i odporność na warunki atmosferyczne, wąkrotka zyskała popularność również jako roślina uprawiana przemysłowo – obecnie jej plantacje znajdują się w ponad 30 krajach świata.

Surowcem zielarskim, który się przetwarza i najczęściej zamyka w kapsułkach, są całe nadziemne części rośliny – liście i łodygi – które po zbiorze poddaje się suszeniu i dalszej obróbce.

Za co cenimy gotu kolę – właściwości i składniki aktywne ekstraktów

Ta tropikalna roślina o adaptogennych właściwościach zawiera zestaw substancji, które od lat budzą zainteresowanie w badaniach nad suplementacją i dermatologią regeneracyjną.

• Adaptogen to naturalna substancja pochodzenia roślinnego o właściwościach, które wspierają zdolność organizmu do utrzymania równowagi fizjologicznej w warunkach stresu.

Do najczęściej opisywanych związków obecnych w surowcu należą flawonoidy, olejki eteryczne oraz charakterystyczne dla tej rośliny triterpenoidy – głównie asiaticoside i madecassoside. Obie substancje to glikozydy pentacyklicznych triterpenów, które w warunkach laboratoryjnych wykazują wysoką stabilność i aktywność biologiczną.

Warto wspomnieć również o obecności kwasów ursolowego i oleanolowego oraz niewielkich ilości fitosteroli – substancji o znanym zastosowaniu w kontekście zdrowia gospodarki lipidowej i poprawy przepływu krwi.

Triterpenoidy roślinne gromadzą się przede wszystkim w liściach i młodych łodygach. Największe stężenie obserwuje się w czasie maksymalnego wzrostu rośliny – wtedy też surowiec jest najczęściej zbierany do celów farmaceutycznych i do produkcji preparatów wykorzystywanych w kosmetologii.

Jak gotu kola wpływa na organizm człowieka?

Współczesne badania potwierdzają, że gotu kola działa nie tylko na pojedyncze układy, lecz integruje swoje właściwości lecznicze w szerszym kontekście funkcjonowania organizmu człowieka.

Gotu kola, podobnie jak inne adaptogeny, wpływa korzystnie na zdolność organizmu do utrzymywania homeostazy – czyli stabilnego stanu wewnętrznego – niezależnie od obciążenia fizycznego czy psychicznego.

Nieprzypadkowo w indyjskiej ajurwedzie uważano ją za zioło równoważące ciało i umysł. Jej bioaktywne związki mają swoje zastosowanie we wsparciu układu nerwowego, poprawie mikrokrążenia, regeneracji nabłonka i wpływie na odporność organizmu.

Gotu kolę zalicza się do adaptogenów, ponieważ zwiększa tolerancję organizmu na czynniki stresowe. Dzięki obecności związków stymulujących neurogenezę i poprawiających plastyczność neuronalną, suplementy diety z wąkrotką azjatycką bywają zalecane osobom w okresie zwiększonego wysiłku intelektualnego, zaburzeń koncentracji oraz przewlekłego napięcia emocjonalnego.

Stosowanie gotu koli a funkcje poznawcze, koncentracja, stres – neuroprotekcyjny profil

Centella asiatica L. działa na poziomie funkcjonowania układu nerwowego – zarówno ośrodkowego, jak i obwodowego – wpływa korzystnie na poprawę mikrokrążenia, stabilizację neuroprzekaźników oraz ekspresję genów odpowiedzialnych za regenerację neuronów.

Triterpenoidy zawarte w ekstraktach wykazują zdolność do stymulacji syntezy czynników neurotroficznych – czyli białek odpowiedzialnych za wzrost i przeżycie komórek nerwowych. Ten mechanizm wyjaśnia jej potencjalny wpływ na koncentrację, ułatwianie zapamiętywania oraz ogólną sprawność poznawczą.

W jednym z eksperymentów klinicznych, w którym uczestnicy przyjmowali gotu kolę przez miesiąc regularnego stosowania, zaobserwowano poprawę parametrów w zakresie czasu reakcji, rozumienia poleceń i pamięci roboczej.

U osób starszych z łagodnymi zaburzeniami poznawczymi (MCI – mild cognitive impairment) zaobserwowano też korzystny wpływ na strukturę hipokampa – obszaru mózgu odpowiedzialnego za procesy uczenia się.

Nie bez znaczenia pozostaje również wpływ gotu koli na oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA). Badania wskazują, że ekstrakty z gotu koli mogą obniżać poziom kortyzolu – hormonu stresu. To przekłada się na większą odporność organizmu na napięcia emocjonalne i lepszą tolerancję obciążeń psychicznych.

W warunkach eksperymentalnych zaobserwowano zmniejszenie reaktywności na bodźce stresowe oraz poprawę ogólnego samopoczucia uczestników – niezależnie od ich wieku.

Wąkrota azjatycka działa na mózg w sposób złożony. Z jednej strony jej stosowanie poprawia mikrokrążenie – zwiększając przepływ krwi przez naczynia mózgowe – z drugiej zaś moduluje procesy neurobiochemiczne, wpływając na poziom acetylocholiny – neuroprzekaźnika odpowiadającego za procesy pamięciowe.

Zastosowanie dla zdrowia skóry i wspomagania gojenia – wąkrotka azjatycka w kosmetologii

Stosowanie gotu kola wpływa na procesy regeneracyjne nie tylko w obrębie układu nerwowego, lecz także na poziomie skóry – tam, gdzie odbudowa komórkowa decyduje o wyglądzie i funkcjonalności tkanek.

Dermatologiczne właściwości Centella asiatica L. związane są z obecnością triterpenów, które wpływają na aktywację fibroblastów – komórek odpowiedzialnych za syntezę kolagenu i elastyny.

W przemyśle kosmetycznym gotu kolę traktuje się jako produkt naturalny o dużym potencjale – zarówno w profilaktyce starzenia, jak i w pielęgnacji blizn, rozstępów, przyspieszeniu gojenia zmian potrądzikowych czy leczeniu żylaków.

Jej preparaty stosuje się zewnętrznie i doustnie – suplementy diety z wąkrotką azjatycką wspierają odbudowę skóry „od środka”, zwłaszcza u osób z obniżoną regeneracją tkankową.

Badania wykazały, że regularne przyjmowanie gotu koli korzystnie wpływa na naczynia krwionośne skóry, poprawia krążenie krwi i nawodnienie naskórka – dzięki zastosowaniu suplementacji w połączeniu z leczeniem zewnętrznym może dać lepszy efekt terapeutyczny w przypadku uszkodzeń skóry i procesów starzenia.

Układ krążenia a gotu kola – właściwości wspierające naczynia krwionośne

Właściwości bioaktywnych składników zawartych w ekstraktach z wąkrotki azjatyckiej korzystnie wpływają na elastyczność naczyń krwionośnych i stabilizację mikrokrążenia – zwłaszcza w obrębie kończyn dolnych.

Wąkrotka azjatycka działa na śródbłonek naczyń, wzmacnia jego strukturę i może wpływać na obniżenie ciśnienia w naczyniach żylnych. Ten efekt bywa wykorzystywany w leczeniu żylaków, łagodzeniu obrzęków i uczucia ciężkości nóg – zwłaszcza u osób z przewlekłą niewydolnością żylną.

Preparaty zawierające ekstrakt z wąkroty azjatyckiej bywają zalecane w ramach wspomagania układu krążenia – zarówno w kapsułkach, jak i jako uzupełnienie terapii niefarmakologicznej.

Regularne stosowanie gotu koli bywa szczególnie istotne w profilaktyce zmian naczyniowych związanych z procesem starzenia.

Suplementacja gotu kolą – zastosowanie, które pozwala wykorzystać jej potencjał

Właściwości lecznicze tej rośliny znane są od wieków, ale współczesna suplementacja opiera się na precyzyjnie dobranych dawkach – uzależnionych od formy preparatu, celu stosowania oraz ogólnej kondycji organizmu.

Najczęściej spotykaną postacią są kapsułki standaryzowane na zawartość triterpenów. Dawkowanie ustala się zwykle na podstawie zawartości substancji aktywnych w jednej porcji. Dobrze przyswajalne formy gotu zawierają również flawonoidy, które dodatkowo wpływają korzystnie na układ pokarmowy i procesy trawienne.

Suplementy z gotu kolą bywają rekomendowane również wtedy, gdy celem jest poprawa ogólnego komfortu i dobre samopoczucie – zwłaszcza w okresach przewlekłego stresu.

Przed rozpoczęciem stosowania warto omówić sposób użycia z lekarzem – zwłaszcza w przypadku chorób przewlekłych, ciąży lub włączenia suplementu do terapii lekami.

Gotu kola – przeciwwskazania, możliwe interakcje i skutki uboczne

Wąkrotka azjatycka, mimo że bywa dobrze tolerowana, wymaga indywidualnej oceny – zwłaszcza u osób z zaburzeniami ciśnienia, chorobami przewlekłymi lub w trakcie leczenia farmakologicznego.

Nie zaleca się jej przyjmowania w okresie ciąży. Nawet jeśli preparaty z gotu kola bywają obecne w produktach profilaktyki rozstępów, doustna forma – np. kapsułki z ekstraktem – nie powinna być stosowana bez wyraźnej zgody lekarza.

• Niektóre kremy i maści, w których składach obecna jest wąkrotka azjatycka bywają stosowane miejscowo – np. w pielęgnacji blizn czy rozstępów. W tym przypadku ryzyko ogólnoustrojowe jest znacznie mniejsze, jednak nawet wtedy warto zasięgnąć opinii lekarza prowadzącego ciążę. Szczególnie ostrożne powinny być kobiety z nadwrażliwością skórną lub historią alergii kontaktowych.

Potencjalne skutki uboczne obejmują:

• objawy ze strony przewodu pokarmowego,

• osłabienie koncentracji,

• senność,

• a u osób z nadwrażliwością – reakcje skórne o typie pokrzywkowym.

Tego typu działań niepożądanych najczęściej doświadcza się przy przekroczeniu zalecanej dawki lub równoczesnym stosowaniu kilku adaptogenów (np. ahswaghandhy i brahmi).

Wąkrota azjatycka może wpływać na metabolizm niektórych leków oraz nasilać efekt hipotensyjny – istotne dla osób z niestabilnym ciśnieniem tętniczym.

Przy przewlekłej suplementacji lub konieczności jednoczesnego stosowania leków psychotropowych konieczna staje się ocena ryzyka interakcji farmakokinetycznych. Dlatego każdorazowo, przed rozpoczęciem stosowania preparatów z gotu kolą, warto omówić te kwestie ze specjalistą.

Mimo tego, że właściwości gotu kola są dobrze udokumentowane – jak w przypadku każdego suplementu diety – nie należy ignorować przeciwwskazań związanych z zastosowaniem preparatu określanych przez producenta.

W niektórych przypadkach (zwykle u pacjentów przewlekle chorych, przyjmujących leki) wystąpienie działań niepożądanych może prowadzić do skutków ubocznych, które mogą odbić się na zdrowiu.

Bibliografia

1. Amalia, N., Okta, F. N., Zahra, A. A., & Nuari, D. A. (2024). Update review: extraction, purification, and pharmacological activities of gotu kola terpenoids. Letters in Applied NanoBioScience, 13(1), 1-17.

2. Prakash, V., Jaiswal, N., & Srivastava, M. (2017). A review on medicinal properties of Centella asiatica. Asian J Pharm Clin Res, 10(10), 69-74.

3. Arribas-López, E., Zand, N., Ojo, O., Snowden, M. J., & Kochhar, T. (2022). A systematic review of the effect of Centella asiatica on wound healing. International journal of environmental research and public health, 19(6), 3266.

4. Sun, B., Wu, L., Wu, Y., Zhang, C., Qin, L., Hayashi, M., ... & Liu, T. (2020). Therapeutic potential of Centella asiatica and its triterpenes: a review. Frontiers in pharmacology, 11, 568032.

5. Ali, K., Kumar, S., & Khan, M. F. (2025). A concise review on bioactive pentacyclic triterpenoids of Centella asiatica (Gotu Kola). Discover Chemistry, 2(1), 1-21.

6. Pudke, S., & Borikar, M. (2022). The role of gotu kola in cosmeceutical: a review. World J. Pharm. Res, 11(11), 438-447.

7. Xu, B., Duan, Y., Yu, D., & Jia, P. (2024). Biological activity and mechanism of action of Gotu kola oil in skin wound repair. Tropical Journal of Pharmaceutical Research, 23(4), 691-694.

8. Srichaiyo, N., Tongsiri, S., Hoseinifar, S. H., Dawood, M. A., Jaturasitha, S., Esteban, M. Á., ... & Van Doan, H. (2020). The effects gotu kola (Centella asiatica) powder on growth performance, skin mucus, and serum immunity of Nile tilapia (Oreochromis niloticus) fingerlings. Aquaculture Reports, 16, 100239.