Szafran to najdroższa przyprawa świata. Od dawna docenia się także jego liczne walory prozdrowotne. Zainteresowanie świata nauki tym surowcem zaowocowało licznymi doniesieniami, które jasno wskazują na jego wysoki potencjał leczniczy. Nie dziwi więc fakt, że suplementy szafranu od dłuższego czasu cieszą się sporą popularnością. Z poniższego artykułu dowiesz, kiedy warto je stosować.
Czym jest szafran?
Szafran uprawny (Crocus sativus) jest byliną występującą naturalnie w rejonach Bliskiego Wschodu i Grecji. Największe jego uprawy znajdują się w rejonach Morza Śródziemnego, a także w Iranie, na Węgrzech i w Turcji. Roślina posiada niezwykle okazałe kwiaty w kształcie kielichów w kolorze liliowym. Kwiat szafranu w swoim wnętrzu skrywa to, co najcenniejsze, czyli intensywnie pomarańczowe lub czerwone znamiona słupka. Sama przyprawa ma przeważnie żółty kolor.
Rozróżnia się dwa rodzaje szafranu:
- wyborowy - najwyższej jakości szafran pozyskiwany tylko ze znamion,
- naturalny - szafran niższej jakości z domieszką słupków.
Zastosowanie szafranu w kuchni ma bardzo długą historię. Swoje początki miał w kuchni śródziemnomorskiej (mówi się, że pochodzi z Grecji), skąd trafił do całej kuchni europejskiej.
Już lata temu w Polsce miało miejsce wykorzystanie szafranu w celu barwienia wypieków lub sosów. Doprawione szafranem potrawy zyskiwały szlachetności i wykwintności. Dziś z kolei stosuje się go powszechnie także jako środek barwiący do ryżu oraz alkoholu. Warto dodać, że posiada on nie tylko charakterystyczny kolor, ale cechuje go również specyficzna woń i smak. A zatem jak smakuje szafran? Zdecydowanie to przyprawa o korzennej nucie, intensywna, gorzko-ostra.
Dlaczego szafran jest taki drogi?
Produkcja szafranu nie jest łatwa, ponieważ roślina wymaga odpowiednich warunków, a pojedynczy kwiat daje stosunkowo niewiele przyprawy. Dlatego też szafran to najszlachetniejsza przyprawa świata. I najdroższa. Ile kosztuje szafran? Koszt 1 grama tej przyprawy to kwota rzędu 20-30 zł. Jeśli zaś chodzi o cenę suplementów, zwykle oscyluje ona w granicach 20-100 zł, w zależności od rodzaju produktu i producenta.
Skład chemiczny szafranu
Nitki szafranu zawierają różne grupy związków aktywnych. Zidentyfikowano w nich olejek eteryczny, a w jego składzie gorzką pirokrocynę oraz safranal, który powstaje na skutek suszenia surowca. Poza tym pięć cennych substancji w szafranie to:
- karotenoidy (krocyna, krocetyna) - nadające charakterystyczną barwę,
- witaminy z grupy B - B1 (tiamina) i B2 (ryboflawina),
- pektyny,
- śluzy,
- tłuszcze.
Najcenniejsze związki szafranu to pirokrocyna oraz safranal, które łącznie stanowią ok 4% szafranu. Uznaje się, że im większa ich zawartość, tym wyższą jakość prezentuje surowiec.
Warto podkreślić, że związki aktywne szafranu stanowią produkty przemian takich karotenoidów jak np. zeaksantyna oraz likopen. Szafran zatem stanowi niezwykle bogate źródło polifenoli, które prezentują silne właściwości antyoksydacyjne.
Właściwości szafranu
Lecznicze działanie szafranu jest wielokierunkowe, wynikające z cennych właściwości zdrowotnych. Dzięki nim znalazł on zastosowanie jako środek wspomagający kurację różnych dolegliwości, najważniejsze trzy z nich to:
- depresja,
- choroby sercowo-naczyniowe,
- otyłość.
Najwięcej doniesień naukowych dotyczy jego korzystnego wpływu na kondycję psychiczną, łagodzenie objawów napięcia przedmiesiączkowego oraz możliwego działania prewencyjnego w przypadku chorób neurodegeneracyjnych i nowotworowych.
Wykorzystanie szafranu w medycynie
Preparaty z szafranem mogą być stosowane jako wsparcie leczenia chorób cywilizacyjnych, depresji i niektórych schorzeń, np. PMS (zespół napięcia przedmiesiączkowego).
Szafran na depresję
Szafran jest nazywany „przyprawą słońca”, co ma nie tylko związek z jego zabarwieniem Uważa się, że znamiona szafranu posiadają właściwości poprawiające nastrój, co w dużej mierze potwierdzają badania. Jedno z nich opublikowane w 2005 roku na łamach Journal of Ethnopharmacology wykazało, że szafran jest tak samo skuteczny w leczeniu łagodnej do umiarkowanej depresji, jak lek fluoksetyna, czyli popularny Prozac określany mianem „pigułki szczęście”.
W badaniu z 2015 roku opublikowanym w Journal of Affective Disorders, dorośli z ciężkimi zaburzeniami depresyjnymi przyjmowali krocynę (aktywny składnik szafranu) lub placebo wraz z wybranym lekiem przeciwdepresyjnym z grupy selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI): fluoksetyną, sertraliną lub citalopramem. Wykazano, że grupa przyjmująca krocynę osiągała lepsze wyniki w leczeniu depresji, aniżeli grupa placebo, co sugeruje, że szafran wspomaga także konwencjonalne leczenie depresji.
Dokładne działanie szafranu na chorych z depresją jest słabo poznane. Na podstawie, przede wszystkim badań przedklinicznych, uważa się, że leczniczy efekt u chorych na to schorzenie może być wypadkową działania przeciwutleniającego, przeciwzapalnego, neuroprotekcyjnego, modulującego oś podwzgórze-przysadka-nadnercza, a także aktywności serotoninergicznej ekstraktów z surowca.
Szafran na PMS
Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS) obejmuje wiele uciążliwych objawów, od wahań nastroju po dyskomfort fizyczny. Niektóre kobiety są dotknięte tą dolegliwością bardziej niż inne. Jedną z alternatywnych metod łagodzenia objawów PMS jest przyjmowanie preparatów szafranu.
Przegląd w Journal of Psychosomatic Obstetrics and Gynecology dotyczył stosowania ziołowych terapii PMS i cięższego przedmiesiączkowego zaburzenia dysforycznego (PMDD). Oba stany powodują dyskomfort u kobiet na jeden do dwóch tygodni przed rozpoczęciem miesiączki. W przeglądzie działanie szafranu określono jako skuteczne w łagodzeniu objawów PMS i PMDD. Wykazano, że przyjmowanie zaledwie 15 mg surowca dwa razy dziennie, przynosi zauważalną ulgę w wymienionych dolegliwościach u kobiet w wieku od 20 do 45 lat.
Inne badanie wykazało, że samo wąchanie szafranu przez 20 minut pomogło zmniejszyć objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego, takie jak lęk i niepokój. Warto w tym miejscu dodać, że szafran wykorzystywany jest na uspokojenie i poprawę nastroju więc również jako składnik złożonych preparatów ziołowych dostępnych bez recepty.
Szafran a leczenie otyłości
Według badań surowiec może mieć także znaczenie we wspomaganiu leczenia otyłości. Szafran bowiem ma wpływ na ograniczenie apetytu. W ośmiotygodniowym badaniu kobiety przyjmujące suplementy szafranu czuły się znacznie bardziej syte, rzadziej podjadały i straciły więcej na wadze niż kobiety w grupie placebo. W innym ośmiotygodniowym badaniu przyjmowanie suplementu z ekstraktem z szafranu pomogło znacznie zmniejszyć apetyt, wskaźnik masy ciała (BMI), obwód talii i całkowitą masę tłuszczu.
Mechanizm działania szafranu w kwestii odchudzania pozostaje niejasny. Jedna z postulowanych przez naukowców teorii wskazuje, że dużą rolę odgrywa tutaj jego wpływ na poprawę nastroju, co z kolei może zmniejszać chęć na podjadanie.
Szafran a układ sercowo-naczyniowy
Korzystne właściwości szafranu wykorzystywane mogą być ponadto w utrzymaniu zdrowego układu sercowo-naczyniowego. Wykazano, że surowiec nie tylko pozytywnie wpływa na profil lipidowy, ale także może regulować ciśnienie krwi, co potwierdzają badania przeprowadzone m.in. na modelu zwierzęcym. Efekt ten najprawdopodobniej związany jest z wysokim potencjałem przeciwutleniającym ekstraktów z surowca.
Szafran na pamięć
Według naukowców zarówno safranal, krocyna, jak i krocetyna zawarte w nitkach szafranu, mogą wspomagać funkcje kognitywne. Pozytywny wpływ szafranu na pamięć i procesy myślowe potwierdzają badania na zwierzętach, ale i próby z udziałem ludzi. Kilka badań przedklinicznych i klinicznych wskazuje na korzystne działanie wyciągów szafranu u chorych z łagodnym i umiarkowanym otępieniem w przebiegu choroby Alzheimera.
Szafran na raka
Ponieważ szafran jest surowcem bogatym w przeciwutleniacze od dawna podkreśla się jego rolę w zapobieganiu rozwoju chorób, których bezpośrednią przyczyną może być stres oksydacyjny lub stany zapalne. Przegląd z 2015 r. opublikowany w Journal of Traditional and Complementary Medicine wykazał, że ekstrakty z surowca mogą być skuteczne w zapobieganiu i leczeniu kilku różnych nowotworów. Potrzeba jednak więcej badań, by móc jednoznacznie określić działanie szafranu w tym kierunku. Wiadomo jednak na pewno, że jego silne działanie antyutleniające ma wpływ na neutralizowanie wolnych rodników, których nadmiar w ustroju przyczynia się nie tylko do przyspieszonych procesów starzenia, ale i rozwoju wspomnianych wcześniej dolegliwości. W tym kontekście zażywanie suplementów szafranu może stanowić cenne uzupełnienie codziennej diety.
Szafran na libido
Często można się spotkać z informacjami, że szafran na libido jest bardzo dobrym rozwiązaniem. Wiąże się to z faktem, że od dawna uznaje się go afrodyzjak, a ponadto niektóre z badań potwierdzają takie właśnie właściwości. Doniesienia naukowe w tym kontekście dotyczą zwłaszcza osób, u których spadek libido jest wynikiem leczenia antydepresantami.
W jednym z badań klinicznych codzienne przyjmowanie szafranu w dawce 30 mg przez okres czterech tygodni, znacząco zmniejszało problemy z erekcją u mężczyzn leczonych syntetycznymi lekami przeciwdepresyjnymi, takimi jak fluoksetyna. Z kolei w przypadku kobiet identyczne dawkowanie szafranu skutkowało wzrostem popędu seksualnego w porównaniu z grupą placebo.
Inne badanie, stanowiące analizę sześciu badań wykazało, że suplementowanie szafranu znacznie poprawia erekcję, a także podnosi libido i ogólną satysfakcję z seksu.
Przeciwwskazania do spożywania szafranu
Zaleca się, aby kobiety w ciąży unikały spożywania większych ilości szafranu z uwagi na możliwe działanie poronne. Przeciwwskazaniem do spożywania szafranu jest również laktacja, choroba afektywna dwubiegunowa, nadciśnienie tętnicze oraz stosowanie niektórych leków, np. przeciwdepresyjnych. Szafran nie powinien być suplementowany przez dzieci.
Skutki uboczne szafranu
Choć szafran należy do roślin przyprawowych, suplementowanie go w konkretnych celach powinno wiązać się ze ścisłym przestrzeganiem rekomendowanych dawek. Wysokie dawki, rzędu 5 gramów lub więcej mogą wywierać działanie toksyczne, choć niektóre z doniesień mówią, że już zaledwie 1,0 g może wywołać objawy złego samopoczucia, jak np. zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, krwawienia z macicy lub zawroty głowy.
Badania pokazują, że dawka śmiertelna szafranu to ok. 20.7 g na kilogram masy ciała, czyli przeciętnego człowieka o wadze 75 kg zabije 1552,5 g szafranu. Jednak uspokajamy - przy cenie ok. 20-30 zł za 1 g szafranu takie przedsięwzięcie oznacza inwestycję 30 - 40 tysięcy zł.
Jak stosować szafran? Najprostszym sposobem jest zaopatrzenie się w gotowy suplement, zawierający określoną zawartość surowca/wyciągu. Na rynku dostępny jest najczęściej szafran w tabletkach lub kapsułkach. Większość badań za skuteczną terapeutycznie dawkę podaję 30mg/dzień, najczęściej w dwóch podzielonych dawkach.
Podsumowanie
Szafran jest cenną przyprawą i składnikiem suplementów diety. Szafran wykazuje silne działanie przeciwutleniające, które działa korzystnie w leczeniu depresji, otyłości i chorób sercowo-naczyniowych. Przyjmowania preparatów z szafranem jest w większości przypadków bezpieczne, poza kilkoma wyjątkami takimi jak ciąża.
Bibliografia:
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15707766/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25484177/
- https://journals.lww.com/nutritiontodayonline/fulltext/2020/11000/saffron__potential_health_benefits.9.aspx
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22552758/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29881706/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23280545/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24701496/
- https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.3109/0167482X.2010.538102?journalCode=ipob20
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20579522/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29391933/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27792130/
- https://www.psychiatraonline.pl/wp-content/uploads/2017/06/PSYCHIATRA_1_eBOOK.pdf
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10815004/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3249922/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26468460/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22934747/
- https://www.ptfarm.pl/pub/File/FP/1_2009/4a%20cynamonowce.pdf
