N-acetylocysteina (NAC) jest pochodną aminokwasu L-cysteiny. Wykorzystuje się ją w medycynie jako odtrutkę przy niektórych rodzajach zatruć (m.in. paracetamolem). Poza tym NAC stanowi popularny składnik leków o działaniu mukolitycznym. Spotkać go można także w składzie suplementów diety. Sprawdź kiedy warto je stosować.
N-acetylo-L-cysteina - co to jest?
NAC czyli N-acetylocysteina jest związkiem, który najczęściej pozyskuje się drogą syntezy. Po spożyciu NAC rozkłada się na cysteinę, która następnie jest metabolizowana do glutationu. Ten ostatni natomiast jest silnym przeciwutleniaczem, który organizm wykorzystuje w celach detoksykacyjnych.
Medyczne wykorzystanie NAC jest dość szerokie. Leki zawierające w składzie tę substancję wspomagają leczenie mokrego kaszlu. Suplementy natomiast stosowane są między innymi w celu poprawy i wspierania funkcji wątroby.
NAC - na co pomaga ?
Właściwości NAC znane i cenione są od pewnego czasu na całym świecie. Wykazano bowiem, że wiele poważnych schorzeń, w szczególności tych o charakterze cywilizacyjnym jak np. cukrzyca czy choroby serca bardzo często powiązanych jest z niskim poziomem glutationu w organizmie. W związku z tym suplementowanie N-acetylocysteiny, która zwiększa jego stężenie wydaje się być uzasadnione.
W leczeniu chorób działanie NAC sprawdza się przede wszystkim w infekcjach górnych dróg oddechowych, którym towarzyszy produktywny kaszel, potocznie określany kaszlem mokrym. Związek ten wykazuje bowiem działanie mukolityczne, czyli rozrzedzające śluz, dzięki czemu choremu łatwiej pozbyć się zalegającej w drogach oddechowych wydzieliny. Dodatkowym atutem stosowania NAC podczas kaszlu mokrego jest pobudzający wpływ na rzęski oddechowe.
Poza infekcjami sezonowymi, tabletki NAC zalecane są często także w przebiegu innych chorób, którym towarzyszy zaleganie lepkiego śluzu w drogach oddechowych. Należą do nich, m.in.:
- Zapalenie oskrzeli;
- Zapalenie płuc;
- Mukowiscydoza;
- Rozedma płuc.
Innym, niemniej ważnym, medycznym zastosowaniem NAC jest leczenie zatruć paracetamolem.
NAC Suplement - jakie ma zastosowanie?
Suplementacja NAC polecana jest przede wszystkim w problemach z chorobami układu oddechowego, w celu wsparcia wątroby oraz osobom aktywnym fizycznie. Istnieje jeszcze kilka zastosowań suplementów z NAC. Oto 10 powodów dla których warto rozważyć suplementację N-acetylocysteiną:
- ochrona wątroby,
- poprawa nastroju,
- wsparcie budowy tkanki mięśniowej,
- sprawniejsze spalanie tkanki tłuszczowej,
- poprawa kondycji ścięgien,
- redukcja stresu oksydacyjnego,
- poprawa wydolności tlenowej,
- wpływa korzystnie na płodność,
- zapobiega miażdżycy,
- przyśpiesza gojenia się ran.
NAC a nerki i wątroba
NAC metabolizowany jest do glutationu. Związek ten w dużej mierze determinuje przebieg naturalnie zachodzących w ustroju procesów detoksykacji. W przypadku ewentualnego zatrucia, zasoby glutationu (w zależności od nasilenia problemu) są stopniowo wyczerpywane. Dlatego też NAC na wątrobę jest bardzo często wykorzystywany. Nie tylko w celu wspierania tego organu, ale także jako środek poprawiający odporność na szkodliwe oddziaływanie rozmaitych substancji.
Wykazano również, że profilaktyczna suplementacja acetylocysteiną dzień lub w dniu podania kontrastu skutecznie zapobiegają nefropatii wywołanej kontrastem u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek.
NAC a układ sercowo-naczyniowy
N-acetylocysteina ma działanie kardioprotekcyjnie - działa ochronnie na serce i naczynia krwionośne. Ponadto zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, szczególnie zawału i niewydolności serca u osób z cukrzycą. Może również obniżyć stężenie cholesterolu, a także ciśnienie krwi. NAC ze względu na właściwości silnie antyoksydacyjne może zmniejszać uszkodzenia oksydacyjne w tkankach serca co jednocześnie zmniejsza ryzyko wystąpienia wspomnianych chorób.
NAC na odporność
NAC wykazuje również istotny wpływ na poprawę odporności organizmu. Suplementacja NAC może wykazywać działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe oraz przeciwgrzybicze. Może skrócić czas trwania infekcji, załagodzić jej przebieg, a także zmniejszyć ryzyko powikłań. Dodatkowo NAC może zmniejszyć zdolność wirusa grypy do replikacji.
NAC a insulinooporność
N-acetylocysteina polecana jest w celu regulacji poziomu glukozy we krwi, dzięki czemu może być wsparciem w insulinooporności i cukrzycy typu II. Mechanizm działania NAC polega na metabolizmie glukozy, obniżeniu poziomu insuliny oraz w konsekwencji na poprawie wrażliwości insulinowej. Ponadto NAC wpływa pozytywnie na funkcjonowanie wątroby, której jedną z funkcji jest zarządzanie gospodarką węglowodanową. Działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne substancji jest dodatkowym atutem dla osób z insulinoopornością. NAC jest jednym z polecanych suplementów dla cukrzyków, który warto wprowadzić do codziennej diety (najlepiej pod okiem specjalisty).
Zdrowie psychiczne w kontekście NAC
NAC może być pomocne również w psychiatrii. Główny mechanizm działania NAC polega na modulacji procesów patofizjologicznych biorących udział w zaburzeniach neurologicznych i psychicznych. NAC może wpływać między innymi na stres oksydacyjny. neuroprzekaźnictwo dopaminergiczne i glutaminergiczne, a także neurogenezę i apoptozę. Dowody działania NAC obejmują choroby i zaburzenia, takie jak schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa, autyzm, uzależnienia i choroba Alzheimera. Potrzebne są jednak dodatkowe badania potwierdzające korzyści z suplementacji NAC w kontekście zdrowia psychicznego.
NAC a płodność
Badano także wpływ NAC na płodność. Dowiedziono, że u mężczyzn, którzy suplementowali N-acetylocysteinę przez okres trzech miesięcy, dochodziło do poprawy jakości nasienia (m.in. zwiększona ruchliwość). Suplementacja NAC wpływa również na płodność kobiet, głównie ze względu na korzystne działanie N-acetylocysteiny w zespole policystycznych jajników.
NAC a zespół policystycznych jajników
Zgodnie ze Stanowiskiem zespołu ekspertów na temat N-acetylocysteiny w ginekologii i położnictwie, suplementacja NAC może być korzystna w PCOS, szczególnie z insulinoopornością. Zespół policystycznych jajników (PCOS) może utrudniać zajście w ciąże. Zgodnie z niektórymi badaniami dodatkowa suplementacja NAC może wpływać na indukcję owulacji u pacjentek z PCOS. Wpływa również na odsetek ciąż i żywych urodzeń. Pozytywny wpływ NAC na pacjentki z PCOS wynika głównie z jego wpływu na regulację hormonalną - zwiększenie wrażliwości na insulinę
NAC a zapalenia oskrzeli
Stosowanie preparatów z NAC może być również korzystne dla osób z zapaleniem oskrzeli. Wszystko dzięki działaniu mukolitycznym i przeciwzapalnym. Zapalenie oskrzeli objawia się mokrym kaszlem, a złagodzenie go możliwe jest dzięki obecności NAC w preparatach leczniczych. Pacjenci z przewlekły zapaleniem oksrzeli stosujący acetylocysteinę zgłaszali zmniejszenie ilości wydzieliny, łatwiejsze odkrztuszanie i mniejsze nasilenie kaszlu. Zapalenie oskrzeli jest chorobą o podłożu zapalnym, a działanie NAC może działać ochronnie w kontekście dróg oddechowych, łagodzić stany zapalne i zmniejszać zaostrzenie kaszlu, jego częstość i problemy z oddychaniem. NAC może być pomocny również w innych chorobach układu oddechowego, 3 z nich to: astma, mukowiscydoza i POChP.
NAC a układ trawienny
Suplementacja NAC może wpływać na funkcjonowanie układu trawiennego. Jest to szczególnie istotne w chorobie, takiej jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego. NAC może korzystnie wpływać na stan zapalny w obrębie jelita oraz regenerować uszkodzoną błonę śluzową. NAC może osłabiać ochronne działanie śluzu na błonę śluzową żołądka dlatego należy być ostrożnym w przypadku choroby wrzodowej.
NAC w chorobie Alzheimera i Parkinsona
Niektóre badania naukowe sugerują, że NAC może pozytywnie wpływać na zdrowie mózgu i pomagać w ograniczaniu objawów związanych z chorobami neurodegeneracyjnymi, w tym chorobą Alzheimera i Parkinsona. Podkreśla się jednak, że potrzebne są dalsze badania, które precyzowałyby wpływ N-acetylocysteiny na układ nerwowy. Nie zmienia to jednak faktu, że zwiększając poziom glutationu w ustroju i chroniąc go w ten sposób przed stresem oksydacyjnym (zaburzenia równowagi pomiędzy produkcją a neutralizowaniem wolnych rodników mogące prowadzić do poważnych uszkodzeń w obrębie komórek, a co za tym idzie także chorób), NAC może przyczyniać się do działania neuroprotekcyjnego.
NAC w walce z otyłością
Suplementacja preparatami z NAC może być korzystna u pacjentów z otyłością. Skuteczne działanie NAC związane jest z jego wpływem na procesy metaboliczne i zaburzenia, takie jak insulinooporność, która utrudnia redukcję masy ciała. Wprowadzenie suplementacji NAC może skutkować lepszą kontrolą masy ciała i skuteczniejszym odchudzaniem. Dodatkowo NAC wpływa na hamowanie adipogenezy. Działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające może zmniejszyć stan zapalny powstały w wyniku akumulacji nadmiernej tkanki tłuszczowej.
NAC dla sportowców
Istnieje kilka powodów dla których osoby aktywne fizycznie powinni rozważyć suplementację NAC, 5 z nich to:
- redukcja stanów zapalnych wywołanych intensywnymi treningami,
- poprawa regeneracji powysiłkowej,
- zwiększenie wytrzymałości i odporności na zmęczenie,
- pozytywny wpływ na wydolność,
- wsparcie układu kostnego poprzez procesy odbudowy.
Suplementacja zawodowych sportowców powinna być prowadzona pod okiem specjalisty, który odpowiednio dobierze suplementację niezbędnymi preparatami.
Źródła w których NAC występuje naturalnie
Nie istnieją naturalne źródła N-acetylocysteiny w żywności z tego względu w celu wykorzystania potencjału omawianej substancji niezbędna jest dodatkowa suplementacja.
Suplementacja NAC
Standardowo zaleca się spożycie N-acetylocysteiny w ilości od 600 do 1800 mg/dzień. Dawkowanie NAC powinno odbywać się zgodnie ze wskazaniami producenta danego środka.
W przypadku leczenie mokrego kaszlu najczęściej stosuje się NAC w formie tabletek musujących do rozpuszczania w wodzie. Zalecana dawka wynosi najczęściej 600 mg raz dziennie. Najlepiej przyjmować ją w porze porannej. Warto zaznaczyć, że nie ma przeciwwskazań do jednoczesnego przyjmowania NAC i takich środków jak minerały czy witaminy, np. witamina C, które często są także zalecane przez lekarza w przebiegu przeziębienia.
Czas stosowania NAC
Stosowanie NAC należy dostosować do informacji podanej przez producenta suplementu na opakowaniu. Istnieją jednak informacje sugerujące nie przyjmowanie preparatów z NAC na 4 godziny przed snem ze względu na możliwe działanie pobudzające.
Na rynku suplementów diety N-acetylocysteina występuje w różnych postaciach. Najczęściej są to tabletki i kapsułki do połykania lub proszek do przygotowywania roztworów w wodzie.
Potencjalne skutki uboczne
Chociaż NAC uznawana jest substancję bezpieczną i rzadko wywołuje działania niepożądane, niekiedy jej wpływ na zdrowie może być negatywny, zwłaszcza jeśli przyjmuje się ją w zbyt dużych ilościach. Do głównych skutków ubocznych stosowania NAC należą:
- bóle i zawroty głowy;
- spadek ciśnienia tętniczego krwi;
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe (biegunka, bóle brzucha);
- wzrost tętna;
- reakcje alergiczne;
- szumy uszne;
- dezorientacja.
W rzadszych przypadkach obserwowano także duszności, niedokrwistość, skurcz oskrzeli, krwotoki lub wstrząs anafilaktyczny.
Przeciwwskazania do stosowania NAC
Przyjmując na stałe leki przepisane przez lekarza, przed zastosowaniem NAC, warto zasięgnąć konsultacji ze specjalistą. N-acetylocysteina może wchodzić w interakcje z niektórymi lekami, jak np. nitrogliceryna, leki na nadciśnienie lub leki o działaniu przeciwzakrzepowym. Suplementacji z NAC nie należy łączyć z antybiotykami oraz lekami na kaszel. Ponadto NAC nie powinno być przyjmowane przez kobiety w ciąży i karmiące piersią ze względu na brak danych na temat bezpieczeństwa w tym wyjątkowym czasie
Podsumowanie
NAC wydaje się być cennym preparatem, który znajduje zastosowanie w różnych dolegliwościach zdrowotnych. Warto zwrócić uwagę na potencjalną suplementację szczególnie w przypadku zaburzeń z gospodarką węglowodanową, a także przy chorobach dróg oddechowych. Przed rozpoczęciem suplementacji konieczna jest konsultacja lekarska, która uwzględni przyjmowanie innych leków i bezpieczeństwo NAC.
Bibliografia
- Sylwia Walczewska, Agata Wawrzyniak, N-acetylocysteina w praktyce klinicznej – właściwości, zastosowanie, działania niepożądane, PEDIATR MED RODZ Vol. 16 No. 3, p. 243–246, 2020
- Šalamon Š, Kramar B, Marolt TP, Poljšak B, Milisav I. Medical and Dietary Uses of N-Acetylcysteine. Antioxidants (Basel). 2019 Apr 28;8(5):111. doi: 10.3390/antiox8050111. PMID: 31035402; PMCID: PMC6562654.
- Lasram, M. M., Dhouib, I. B., Annabi, A., El Fazaa, S., & Gharbi, N. (2015). A review on the possible molecular mechanism of action of N-acetylcysteine against insulin resistance and type-2 diabetes development. Clinical Biochemistry, 48(16-17), 1200–1208.
- Tardiolo G, Bramanti P, Mazzon E. Overview on the Effects of N-Acetylcysteine in Neurodegenerative Diseases. Molecules. 2018 Dec 13;23(12):3305. doi: 10.3390/molecules23123305. PMID: 30551603; PMCID: PMC6320789.
- Schwalfenberg GK. N-Acetylcysteine: A Review of Clinical Usefulness (an Old Drug with New Tricks). J Nutr Metab. 2021 Jun 9;2021:9949453. doi: 10.1155/2021/9949453. PMID: 34221501; PMCID: PMC8211525.
- Mokhtari V, Afsharian P, Shahhoseini M, Kalantar SM, Moini A. A Review on Various Uses of N-Acetyl Cysteine. Cell J. 2017;19(1):11‐17. doi:10.22074/cellj.2016.4872
- C Stey, J Steurer, S Bachmann, TC Medici, MR Tramer, The effect of oral N-acetylcysteine in chronic bronchitis: a quantitative systematic review , European Respiratory Journal Aug 2000, 16 (2) 253-262;
- Krawczyński M., Farmakoterapia dzieci i młodzieży, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, s. 253-266.
- https://www.forumginekologii.pl/artykul/stanowisko-zespolu-ekspertow-na-temat-zastosowania-n-acetylocysteiny-w-ginekologii-i-poloznictwie
- https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=43
