Cykl miesiączkowy - jakie są jego fazy? Ile powinien trwać?

Cykl menstruacyjny to regularny proces przygotowujący organizm kobiety do ewentualnej ciąży. Składa się z czterech etapów, których zrozumienie i monitorowanie jest kluczowe zarówno dla osób planujących ciążę, jak i kontrolujących płodność. W artykule omówimy znaczenie zrozumienia cyklu menstruacyjnego oraz jakie mogą pojawić się zaburzenia.

Co to jest cykl miesiączkowy?

Cykl miesiączkowy, inaczej mówiąc menstruacyjny, to regularny proces przemian w organizmie, przygotowujący do potencjalnej ciąży. Jest sterowany przez hormony płciowe, które regulowane są przez oś podwzgórze – przysadka – jajniki. W trakcie trwania cyklu błona śluzowa macicy (endometrium), rozrasta się w celu stworzenia optymalnych warunków dla potencjalnie zapłodnionej komórki jajowej. W przypadku braku zapłodnienia następuje złuszczenie endometrium, co prowadzi do krwawienia menstruacyjnego, tzw. miesiączki lub okresu. Cykl menstruacyjny składa się z czterech faz:

1. Menstruacja - czyli krwawienie.
2. Faza folikularna - faza dojrzewania pęcherzyka Graafa. 
3. Owulacja - okres uwolnienia komórki jajowej z pęcherzyka.
4. Faza lutealna - faza przygotowująca błonę macicy do przyjęcia potencjalnie zapłodnionej komórki jajowej.

Menstruacja - faza cyklu miesiączkowego

Menstruacja (okres, miesiączka) jest istotnym elementem fazy cyklu miesiączkowego u kobiet. W pierwszym dniu menstruacji, nazywanym pierwszym dniem cyklu, rozpoczyna się faza złuszczania endometrium. Dochodzi do spadku poziomu hormonów: estrogenów i progesteronu, co inicjuje proces złuszczania górnej warstwy błony śluzowej macicy prowadząc do krwawienia. Wydzielana krew miesiączkowa zawiera komórki śluzówki macicy oraz krew co przygotowuje organizm do nowego cyklu miesiączkowego.

Ile trwa miesiączka? Typowa długość trwania menstruacji mieści się w zakresie od 3 do 5 dni, choć może to być kwestia indywidualna. A jakie są objawy menstruacji? W trakcie trwania okresu kobieta doświadcza różnych objawów, do trzech najczęstszych z nich należą:

• bóle brzucha, 
• zmęczenie,
• wahania nastroju. 

Pomimo ewentualnych dolegliwości, menstruacja pełni kluczową, niezbędną rolę w cyklu reprodukcyjnym kobiety, przygotowując organizm do potencjalnej ciąży oraz utrzymaniu zdrowia układu rozrodczego. 

Faza folikularna w cyklu miesiączkowym

Faza folikularna w cyklu miesiączkowym stanowi kluczowy etap, który poprzedza owulację i pełni istotną rolę w przygotowaniu organizmu do ewentualnej ciąży. Charakteryzuje się dynamicznym rozwojem pęcherzyka Graafa oraz zmianami w śluzie szyjkowym.

W początkowej fazie folikularnej, pod wpływem wzrostu poziomu hormonów gonadotropin (LH i FSH) wydzielanych przez podwzgórze i przysadkę, następuje rozpoczęcie rozwoju pęcherzyków jajnikowych. Z kilku początkowo aktywowanych pęcherzyków jeden staje się dominujący i rozwija się w tzw. pęcherzyk Graafa. W miarę dojrzewania, pęcherzyk ten produkuje estrogeny, które wpływają na gromadzenie się śluzu szyjkowego. W trakcie fazy folikularnej śluz szyjkowy staje się bardziej przejrzysty i obfity, co ma na celu stworzenie optymalnych warunków do zapłodnienia.

Owulacja w cyklu miesiączkowym

Owulacja, nazywana potocznie “jajeczkowaniem” to etap, w którym dojrzała komórka jajowa zostaje uwolniona z jajnika przygotowując się do potencjalnego zapłodnienia.

Owulacja inicjowana jest przez nagły wzrost poziomu hormonu LH (luteinizującego) w organizmie kobiety. Ten skok hormonalny powoduje pęknięcie dojrzałego pęcherzyka Graafa, uwalniając komórkę jajową z jajnika. A ile dni po okresie pojawia się owulacja? Owulacja zazwyczaj zachodzi w okolicach 14. dnia cyklu menstruacyjnego, przy standardowym cyklu 28-dniowym, czyli dwa tygodnie od rozpoczęcia krwawienia. 

Okres pojawienia się owulacji nazywany jest dniami płodnymi, ponieważ to w tym momencie zachodzi największa szansa na zapłodnienie komórki jajowej przez plemnik. Po uwolnieniu jajeczka z jajnika, komórka przemieszcza się przez jajowód w kierunku macicy, utrzymując zdolność do zapłodnienia przez około 12-24 godziny.

Faza lutealna w cyklu miesiączkowym

Faza lutealna w cyklu miesiączkowym obejmuje okres po owulacji. W trakcie jej trwania, ciałko żółte, które powstało z pękniętego pęcherzyka Graafa, odgrywa kluczową rolę w przygotowywaniu macicy do potencjalnej ciąży.

Funkcje fazy lutealnej obejmują przede wszystkim produkcję progesteronu przez ciałko żółte, hormonu pełniącego kluczową rolę w utrzymaniu ciąży. Progesteron odpowiada za utrzymanie warunków sprzyjających zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej w błonie śluzowej macicy, czyli endometrium. Progesteron wpływa na zagęszczenie i utrzymanie tej warstwy, co przygotowuje ją na ewentualny rozwój zarodka.

Gdy nie dojdzie do zapłodnienia to ciałko żółte zanika. Skutkuje to spadkiem poziomu progesteronu, a to powoduje złuszczenie endometrium i pojawienie się miesiączki rozpoczynającej kolejny cykl menstruacyjny. W przypadku ciąży, ciałko żółte utrzymuje się dłużej, podtrzymując produkcję progesteronu i zapewniając warunki sprzyjające utrzymaniu ciąży.

Dni płodne w cyklu miesiączkowym

Dni płodne w cyklu miesiączkowym stanowią kluczowy okres, w którym istnieje największa szansa na zajście w ciążę. Dni płodne obejmują zarówno czas przed owulacją, jak i kilka dni po jej wystąpieniu. Zrozumienie kalendarza dni płodnych jest istotne zarówno dla planowania ciąży, jak i dla uniknięcia niechcianego poczęcia (choć unikanie ich nie gwarantuje braku ciąży).

Warto poznać odpowiedź na pytanie: dlaczego dni płodne zaczynają się kilka dni przed owulacją? Plemniki, czyli męskie komórki płciowe, utrzymują zdolność zapłodnienia przez kilka dni w żeńskim układzie reprodukcyjnym. Okno płodności obejmuje zazwyczaj około 5 dni przed dniem owulacji oraz 24 godziny po jej wystąpieniu. 

Jak sprawdzić dni płodne? Istnieją metody sprawdzające wystąpienie dni płodnych, do trzech z nich należą:

• monitorowanie temperatury ciała, 
• obserwacja śluzu szyjkowego,
• wykorzystanie testów owulacyjnych.

Skok termiczny w temperaturze ciała oraz specyficzne cechy śluzu szyjkowego są istotnymi wskaźnikami zbliżającej się owulacji, co pozwala na określenie dni płodnych. 

Dni płodne są zależne od zwyczajowej regularności cyklu menstruacyjnego oraz systematyczności monitorowania objawów płodności. Są one kluczowym okresem, w którym występuje największa szansa na zajście w ciążę. Warto prowadzić kalendarz menstruacyjny, ponieważ świadomość dni płodnych jest ważna zarówno dla par pragnących potomstwa, jak i dla tych, które chcą skutecznie kontrolować płodność w celu uniknięcia niechcianej ciąży.

Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS)

Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS) to zespół objawów fizycznych i emocjonalnych, które występują u niektórych kobiet w okresie poprzedzającym menstruację. Objawy PMS znacząco wpływają na codzienne funkcjonowanie i jakość życia, do dziesięciu najczęstszych objawów PMS zalicza się:

1. bolesność piersi, 
2. obrzęki, 
3. bóle głowy, 
4. zmiany w apetycie, 
5. problemy ze snem,
6. zmiany nastroju, 
7. drażliwość,
8. zmiany w libido,
9. zmiany skórne,
10. problemy z koncentracją.

Czas trwania objawów PMS zazwyczaj wynosi od kilku dni do tygodnia przed rozpoczęciem menstruacji. Objawy te ustępują zazwyczaj wraz z rozpoczęciem krwawienia menstruacyjnego. Dla wielu kobiet intensywność i charakter objawów PMS mogą być zróżnicowane, a niektóre dolegliwości mogą utrzymywać się przez cały okres menstruacyjny.

Zaburzenia menstruacyjne

Zaburzenia miesiączkowania obejmują różnorodne zmiany w regularności cykli, obfitości krwawień oraz nasilenia dolegliwości bólowych. Do zaburzeń miesiączkowania zaliczane są szczególnie cztery rodzaje:

1. Brak miesiączki (amenorrhea) - może występować jako pierwotny (u dziewczynki przed 14. rokiem życia) lub wtórny (u kobiety, która wcześniej miała regularne cykle). Może być spowodowany przez różne czynniki, takie jak ciąża, choroby ogólnoustrojowe czy zaburzenia hormonalne.
2. Miesiączki krwotoczne (menorrhagia) - charakteryzują się zwiększoną utratą krwi podczas menstruacji lub krwawieniem międzymiesiączkowym. Przyczyny mogą obejmować nieprawidłowości anatomiczne macicy, dysfunkcje jajników czy zaburzenia krzepnięcia.
3. Bolesne miesiączkowanie (dysmenorrhea) - cechuje się nadmiernymi skurczami macicy związanymi z krwawieniem. Istnieje forma pierwotna (bolesność od początku miesiączkowania) i wtórna (ból pojawia się u kobiet, które wcześniej nie odczuwały go). Nasilenie dolegliwości może być lekkie, umiarkowane lub ciężkie, a przyczyny obejmują endometriozę, stany zapalne, mięśniaki, polipy czy adenomiozę.
4. Rzadkie miesiączkowanie (oligomenorrhoea) - zaburzenie charakteryzujące się sporadycznym występowaniem krwawień w ciągu roku. Częste przyczyny to zaburzenia masy ciała, choroby przewlekłe, ciąża urojona, niewydolność jajników, zespół policystycznych jajników (PCOS) czy hiperprolaktynemia. 

Należy pamiętać, że wszystkie te zaburzenia mogą znacząco wpływać na zdrowie reprodukcyjne kobiet, wymagając kompleksowej diagnozy i leczenia pod opieką specjalisty ginekologa.

Jak obliczyć długość cyklu menstruacyjnego?

Obliczanie długości cyklu menstruacyjnego to istotny krok w zrozumieniu i monitorowaniu zdrowia reprodukcyjnego. Jak to zrobić? Na początek należy zanotować pierwszy dzień miesiączki, który stanowi początek nowego cyklu. Następnie trzeba odczekać do końca miesiączki i ponownego się pojawienia jej. Odstęp czasu pomiędzy pierwszym dniem pierwszego krwawienia, a pojawieniem się kolejnej miesiączki informuje o długości trwania całego cyklu. Inaczej mówiąc, długość cyklu to liczba dni między dwoma kolejnymi pierwszymi dniami miesiączki.

Regularne monitorowanie cyklu jest bardzo ważne, pozwala zauważyć ewentualne nieregularności, co może być sygnałem istniejących problemów zdrowotnych. Pomocne mogą okazać się także aplikacje mobilne, ułatwiające śledzenie cyklu i przewidywanie dni płodnych czy dni spodziewanej miesiączki.

Podsumowanie

Znaczenie utrzymania regularności cyklu dla ogólnego zdrowia reprodukcyjnego jest kluczowe. Regularny cykl świadczy o równowadze hormonalnej, co jest istotne zarówno dla planowania ciąży, jak i dla monitorowania zdrowia reprodukcyjnego w ogóle. Nieregularności cyklu mogą być objawem różnych zaburzeń, takich jak zespół policystycznych jajników (PCOS), dysfunkcje hormonalne czy inne schorzenia ginekologiczne.

Bibliografia:

1. S. Konturek (red.), Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny, wydanie II, Urban & Partner, 2013
2. G.H. Bręborowicz, Położnictwo i ginekologia Tom 2, PZWL, 2020