Kortyzol to hormon stresu uwalniany przez nadnercza. Pomaga organizmowi radzić sobie ze stresującymi sytuacjami, ponieważ mózg wyzwala jego uwalnianie poprzez współczulny układ nerwowy – system „walcz lub uciekaj” – w odpowiedzi na wiele różnych rodzajów stresu.
Podczas gdy krótkotrwałe uwalnianie kortyzolu jest korzystne, jego stale utrzymujący się wysoki poziom może korelować z rozwojem wielu poważnych dolegliwości. Czy warto zatem przeprowadzić badanie poziomu kortyzolu? Czytaj pomocny tekst.
Co to jest kortyzol?
Kortyzol jest hormonem steroidowym wydzielanym przez korę nadnerczy. Jego produkcja jest regulowana przez hormon adrenokortykotropowy (ACTH), wytwarzany przez przysadkę mózgową. Kortyzol pełni kluczową rolę w regulacji reakcji organizmu na stres, wpływa na gospodarkę węglowodanową, ciśnienie krwi, metabolizm lipidów oraz uczestniczy w rytmie dobowym organizmu.
Jako hormon stresu, kortyzol pomaga organizmowi radzić sobie w trudnych sytuacjach, mobilizując energię i zasoby potrzebne do szybkiej reakcji.
Za co odpowiedzialny jest kortyzol?
Kortyzol jest odpowiedzialny za wiele procesów w organizmie, w tym:
-
Regulacja stężenia glukozy we krwi: Kortyzol pomaga utrzymać odpowiedni poziom glukozy, co jest kluczowe dla dostarczania energii do komórek, zwłaszcza w sytuacjach stresowych.
-
Wpływ na ciśnienie krwi: Kortyzol pomaga regulować ciśnienie krwi, co jest istotne dla prawidłowego funkcjonowania układu krążenia.
-
Modulacja metabolizmu lipidów: Kortyzol wpływa na rozkład i magazynowanie tłuszczów w organizmie, co ma znaczenie dla gospodarki energetycznej.
-
Uczestnictwo w rytmie dobowym organizmu: Kortyzol jest wydzielany w rytmie dobowym, z najwyższym stężeniem rano i najniższym wieczorem, co pomaga regulować cykl snu i czuwania.
-
Regulacja funkcjonowania układu nerwowego: Kortyzol wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego, pomagając w adaptacji do stresu.
-
Wpływ na procesy zapalne: Kortyzol działa przeciwzapalnie, hamując nadmierną odpowiedź immunologiczną.
Kortyzol – poziom kortyzolu
Badanie na kortyzol oferowane jest przez niemalże każde laboratorium diagnostyczne. Kortyzol jest związkiem steroidowym. Ma istotny wpływ na zdrowie i kondycję organizmu. W sposób fizjologiczny uwalniany jest przez nadnercza, w odpowiedzi na produkowany przez przysadkę mózgową hormon adrenokortykotropowy (ACTH).
Kortyzol bierze udział w metabolizmie glukozy, tłuszczów oraz białek, regulacji ciśnienia krwi, produkcji kwasu żołądkowego. Ma ponadto wpływ na hamowanie odpowiedzi immunologicznej, przez co działa przeciwzapalnie.
Badanie na poziom kortyzolu wykonywane jest najczęściej z zalecenia lekarza. Podstawą do jego przeprowadzenia są niepokojące objawy, które mogą sugerować niedoczynność lub nadczynność kory nadnerczy. Nadczynność kory nadnerczy może prowadzić do nadmiernej produkcji kortyzolu, co jest charakterystyczne dla zespołu Cushinga.
Badanie kortyzolu na czczo wykonywane jest z surowicy krwi żylnej. Pobraniu krwi dokonuje się w godzinach porannych, aby uzyskać miarodajne wyniki. Jeśli wskazane jest oznaczenie zmian poziomu hormonu w ciągu doby, pomiaru należy dokonać kilka raz (m.in. rano i wieczorem). Na wynik należy zwykle poczekać kilka dni roboczych. Cena badania waha się w granicach 50-80 zł.
Badanie kortyzolu - jak się przygotować?
Tak jak przed każdym badaniem laboratoryjnym, również w przypadku badania krwi na kortyzol, warto poznać szczegóły związane z jego przebiegiem. Pobrania materiału do badań (krew żylna) dokonuje się w godzinach porannych. Przed pobraniem krwi ważne jest, aby być na czczo i unikać stresu oraz wysiłku fizycznego. Za optymalny czas uznaje się porę ok. godziny 8:00, ponieważ wówczas stężenie tego hormonu w ustroju jest najwyższe. Nie bez znaczenia jest także przygotowanie do badania na kortyzol.
Z racji, że zarówno stres jak i intensywny wysiłek w dużym stopniu warunkuje uwalnianie tego hormonu, warto zadbać o to, aby przed badaniem odpowiednio wypocząć i zaserwować sobie wymaganą dawkę snu. Najlepiej też aby dzień przed badaniem poziomu kortyzolu nie uprawiać sportu oraz w miarę możliwości nie ulegać napięciom. Regulację poziomu kortyzolu można wspomagać poprzez odpowiedni styl życia i suplementację.
Jeśli zastanawiasz się czy można zbadać kortyzol od razu po przyjściu do laboratorium diagnostycznego, prawidłowa odpowiedź brzmi: nie. W punkcie pobrań najlepiej zjawić się nieco wcześniej, aby mieć dłuższą chwilę na ustabilizowanie tętna i oddechu. Na kilka dni przed badaniem konieczne jest także odstawienie niektórych leków, w szczególności kortykosteroidów.
Jeśli przyjmujesz jakiekolwiek inne środki lecznicze lub suplementy, np. witaminy lub minerały, warto skonsultować się z lekarzem czy także ich wykluczenie jest potrzebne. Po otrzymaniu wyniku, w przypadku jakichkolwiek odchyleń od normy, należy skontaktować się ze specjalistą.
Kortyzol - kiedy badać?
Przyczyn konieczności wykonania badania na kortyzol może być wbrew pozorom całkiem sporo. Choć powszechnie zaburzenia w jego wydzielaniu, w szczególności hiperkortyzolemia wiązane są z nadmiernym, przewlekłym stresem, nie zawsze jest to jedyny powód.
Źródłem pierwotnych zaburzeń uwalniania kortyzolu mogą być dolegliwości wywołujące nadczynność nadnerczy, jak np.: przerost nadnerczy, guz przysadki lub nowotwór nadnerczy. Analogicznie, przyczyną niedoczynności nadnerczy może być np. zakażenie bakteryjne.
U osób z podwyższonym poziomem kortyzolu występują takie objawy jak: zmęczenie, a wręcz nawet przewlekłe wyczerpanie. Podwyższony poziom kortyzolu może również prowadzić do nadciśnienia tętniczego. Bardzo często pojawiają się także problemy z nadmiernym przybieraniem na wadze. Kortyzol a tycie to bardzo szeroko poruszane zagadnienie. Dlatego też, jeśli mimo modyfikacji diety oraz wdrożenia regularnej aktywności fizycznej przybieramy na wadze, poza badaniem tarczycy warto wykonać badanie na poziom kortyzolu.
W przypadku, gdy stężenie tego hormonu w ustroju osiąga znacznie podwyższony poziom, mówimy o zespole Cushinga. Charakterystyczne są wówczas zmiany w sylwetce. Tkanka tłuszczowa odkłada się w okolicach twarzy (tzw. twarz księżycowata), karku i na brzuchu, a kończyny pozostają nieproporcjonalnie smukłe. Nadmierne odkładanie się tkanki tłuszczowej jest charakterystyczne dla zespołu Cushinga.
Dodatkowo na brzuchu pojawiają się silnie zaznaczone, czerwone rozstępy. Może wystąpić wzrost ciśnienia tętniczego krwi, a także spadek libido. U kobiet obserwuje się ponadto zaburzenia miesiączkowania oraz hirsutyzm (owłosienie typowe dla mężczyzn, np. na twarzy i piersi) natomiast u mężczyzn mogą pojawić się problemy w postaci zaburzeń erekcji lub ejakulacji.
W przypadku występowania powyższych objawów, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza i wykonać badanie. Kortyzol i jego poziom to tylko jeden z elementów poddawanych diagnostyce w przypadku podejrzenia zespołu Cushinga.
Poza tym, badania kortyzolu na czczo bywają także zlecane w przypadku podejrzenia zaburzeń syntezy hormonów sterydowych, nadczynności lub niedoczynności tarczycy, depresji oraz bezsenności.
Wyniki badania stężenia kortyzolu
Wyniki badania stężenia kortyzolu mogą być interpretowane w następujący sposób:
-
Prawidłowy wynik: Rano stężenie kortyzolu powinno wynosić 166-507 nmol/l, a wieczorem 73,8-291 nmol/l. Te wartości odzwierciedlają naturalny rytm dobowy wydzielania hormonu.
-
Podwyższony wynik: Może wskazywać na nadczynność kory nadnerczy, zespół Cushinga lub inne choroby. Wysoki poziom kortyzolu może być również wynikiem przewlekłego stresu lub intensywnego wysiłku fizycznego.
-
Obniżony wynik: Może wskazywać na niedoczynność kory nadnerczy, chorobę Addisona lub inne choroby. Niski poziom kortyzolu może prowadzić do zmęczenia, osłabienia i problemów z regulacją ciśnienia krwi.
Czynniki wpływające na wynik badania
Na wynik badania stężenia kortyzolu mogą wpływać następujące czynniki:
-
Wysiłek fizyczny: Intensywny wysiłek fizyczny może podnieść poziom kortyzolu, dlatego zaleca się unikanie aktywności fizycznej przed badaniem.
-
Stres: Stres emocjonalny i fizyczny może znacząco wpłynąć na stężenie kortyzolu we krwi, dlatego ważne jest, aby przed badaniem być w stanie relaksu.
-
Pora dnia: Kortyzol jest wydzielany w rytmie dobowym, dlatego pobranie krwi powinno odbywać się rano, kiedy jego stężenie jest najwyższe.
-
Pobranie krwi: Sam proces pobrania krwi może wpłynąć na wynik, dlatego ważne jest, aby być spokojnym i zrelaksowanym podczas badania.
-
Niedoczynność kory nadnerczy: Choroby takie jak niedoczynność kory nadnerczy mogą wpływać na poziom kortyzolu, obniżając jego stężenie.
-
Nadczynność kory nadnerczy: Choroby takie jak nadczynność kory nadnerczy mogą podnosić poziom kortyzolu.
-
Choroby nowotworowe: Niektóre nowotwory mogą wpływać na produkcję kortyzolu.
-
Zaburzenia hormonalne: Różne zaburzenia hormonalne mogą wpływać na stężenie kortyzolu we krwi.
Interpretacja wyników badania kortyzolu
Interpretacja wyników badania kortyzolu powinna być przeprowadzona przez lekarza, który uwzględni wszystkie czynniki wpływające na wynik badania. Lekarz może również zalecić dodatkowe badania w celu potwierdzenia diagnozy. Ważne jest, aby nie interpretować wyników samodzielnie, ponieważ poziom kortyzolu może być zmienny i zależny od wielu czynników. Profesjonalna ocena pozwoli na dokładne zrozumienie stanu zdrowia i ewentualne wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Zioła na obniżenie kortyzolu
Oprócz modyfikacji stylu życia i ewentualnej suplementacji, warto rozważyć naturalne metody wspomagające regulację poziomu kortyzolu. Oto kilka ziół, które mogą być pomocne w obniżeniu podwyższonego kortyzolu:
-
Ashwagandha (Withania somnifera): Działa adaptogennie, pomagając organizmowi radzić sobie ze stresem i przywracając równowagę hormonalną. Może wspierać zasadę ujemnego sprzężenia zwrotnego, pomagając w regulacji poziomu kortyzolu.
-
Rhodiola rosea: Znana ze swoich właściwości anty-stresowych, poprawia ogólną wydolność organizmu i może pomóc w redukcji skutków silnego stresu, który często powoduje nadmiar kortyzolu.
-
Maca: Choć jej główne działanie koncentruje się na poprawie energii i równowagi hormonalnej, może być również pomocna w utrzymaniu prawidłowego poziomu kortyzolu, szczególnie u osób z zaburzeniami nastroju i problemami metabolicznymi.
Warto pamiętać, że zioła te powinny być stosowane jako uzupełnienie, a nie substytut profesjonalnej diagnozy. Ich działanie może wspierać organizm przy interpretacji ich wyników badania – zarówno przy podwyższonym, jak i obniżonym poziomie kortyzolu, co w kontekście zaburzeń takich jak wzrost apetytu czy zaburzenia snu może mieć duże znaczenie.
Przed rozpoczęciem suplementacji warto skonsultować się z lekarzem, który oceni, czy ich stosowanie jest odpowiednie w dniu badania i w szerszym kontekście zdrowotnym.
Podsumowanie
Badanie poziomu kortyzolu w ludzkim organizmie dostarcza cennych informacji o funkcjonowaniu nadnerczy i reakcji organizmu na silny stres. Wyniki badania – czy to z próbki krwi pobranej z żyły łokciowej, czy poprzez dobową zbiórkę moczu – należy interpretować w kontekście wartości referencyjnych, które zmieniają się w ciągu dnia.
Za podstawę służy zasada ujemnego sprzężenia zwrotnego, gdzie podwyższony kortyzol może świadczyć o nadmiarze hormonu związanym z nadczynnością kory nadnerczy, natomiast obniżony kortyzol (niski kortyzol) może wskazywać na niedoczynność, zanik tkanki mięśniowej, spadek masy ciała, zawroty głowy czy zaburzenia nastroju. Każdy rodzaj badania – niezależnie czy wykonywane rano, gdy naturalnie osiąga on najwyższe wartości, czy w innym dniu badania – wymaga kompleksowej interpretacji przez specjalistę, aby uwzględnić możliwe przyczyny, takie jak silny stres, zaburzenia snu czy wzrost apetytu.
Literatura:
-
Goodman, H. M. – "Basic Medical Endocrinology"
-
Harrison, T. R. – "Endocrinology: Adult and Pediatric"
-
Charmandari, E., Tsigos, C., & Chrousos, G. – "Endocrinology of Stress" (Nature Reviews Endocrinology)
-
McEwen, B. S. – "Protective and Damaging Effects of Stress Mediators: Central Role of the Brain" (Dialogues in Clinical Neuroscience)
-
Mayo Clinic – "Cortisol Test"
-
MedlinePlus – "Cortisol"
-
Kumar, V., Abbas, A. K., & Aster, J. C. – "Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease"
