Nadczynność i niedoczynność tarczycy są zaburzeniami o przeciwstawnych objawach. Gdy nadczynność powoduje gwałtowny spadek masy ciała, nadpobudliwość i ciągłe uczucie gorąca, tak niedoczynność wywołuje niekontrolowane tycie, senność i permanentne uczucie chłodu. Mimo tak dużych różnic wielu pacjentów wciąż myli oba zaburzenia. Wyjaśniamy, jakie są objawy niedoczynności i nadczynności i z czego one wynikają.
Tarczyca niedoczynność – objawy
Tarczyca jest niewielkim gruczołem dokrewnym zlokalizowanym u podstawy szyi. Odpowiada za wydzielanie trzech hormonów: tyroksyny (T4), trójjodotyroniny (T3) i kalcytoniny.
Niedoczynność tarczycy objawia się wówczas, gdy hormony T3 i T4 są produkowane w niedostatecznej ilości. Z problemem tym zmagają się przede wszystkim kobiety. Objawy niedoczynności tarczycy diagnozuje się u nich aż pięciokrotnie częściej niż u mężczyzn.
Choroba ma najczęściej charakter pierwotny. Wówczas hormony tarczycy są produkowane w niedostatecznej ilości bądź nie są produkowane wcale w wyniku uszkodzenia gruczołu. Taki stan jest charakterystyczny dla choroby Hashimoto (przewlekłego stanu zapalnego o podłożu autoimmunologicznym), niewystarczającej podaży jodu w diecie, stanu po usunięciu tarczycy, a także stosowania niektórych leków (np. litu).
Chora tarczyca i objawy niedoczynności organu mogą być również wywołane zaburzeniem pracy przysadki mózgowej (wówczas mowa jest o wtórnym charakterze zaburzenia), w efekcie czego produkuje ona zbyt mało TSH (tyreotropiny), której zadaniem jest pobudzanie produkcji hormonów T3 i T4. Jest to typowe przy nowotworze przysadki mózgowej, złamaniu kości podstawy czaszki i zespole Sheehana (martwicy przysadki powstałej w czasie porodu lub tuż po nim na skutek krwotoku).
Niedoczynność tarczycy może mieć także charakter trzeciorzędowy. Jest to przypadek, gdy podwzgórze lub system połączeń żylnych pomiędzy podwzgórzem a przysadką mózgową zostanie uszkodzony. Wówczas przysadka nie jest w stanie produkować TSH. Taki stan pojawia się przy nowotworze przysadki mózgowej albo sarkoidozie (chorobie zaburzającej odporność).
Zastanawiasz się, czy produkcja hormonów T3 i T4 przebiega w twoim organizmie prawidłowo? Obawiasz się, że możesz cierpieć na niedoczynność tarczycy? Objawy choroby są dosyć typowe. Skonsultuj się z endokrynologiem, jeśli zaobserwujesz u siebie:
- utrzymujące się senność i zmęczenie pomimo regularnego wypoczynku,
- permanentne uczucie chłodu,
- zaburzenia pamięci,
- pogorszenie samopoczucia (stany depresyjne),
- wypadanie włosów (powyżej 100 włosów na dobę),
- suchą i łuszczącą się skórę,
- bóle kości i stawów,
- przyrost masy ciała i utrudnione zrzucenie nadmiernej wagi,
- zaparcia,
- zaburzenia cyklu miesiączkowego u kobiet,
- spadek libido,
- spowolnienie rytmu serca.
W początkowym stadium choroby tarczycy (niedoczynności i nadczynności) objawy mogą być bardzo łagodne (niemal niezauważalne). Wraz z czasem problem jednak będzie się nasilał. Nieleczona niedoczynność tarczycy może doprowadzić do:
- zaburzeń psychicznych,
- chorób sercowo-naczyniowych,
- bezpłodności,
- przełomu tarczycowego,
- śpiączki hipometabolicznej.
Warto również podkreślić, że zaburzenie pracy tarczycy wpływa na cały organizm i spowalnia wszelkie zachodzące w nim procesy. Dzieje się tak, ponieważ ograniczone lub całkowicie zahamowane wydzielanie hormonów T3 i T4 obniża podstawową przemianę materii.
Właśnie dlatego tak ważna jest diagnostyka, która pozwoli lekarzowi stwierdzić, czy zaobserwowane objawy mają w istocie związek z niedoczynnością tarczycy. Lekarz może zlecić wykonanie analizy laboratoryjnej próbki krwi, w celu oznaczenia w niej stężenia frakcji wolnych hormonów tarczycy: fT3, fT4, a także TSH i anty-TPO (przeciwciała przeciwtarczycowe). Szczególne znaczenie diagnostyczne ma oznaczenie tyreotropiny. Wyniki TSH powyżej normy (przy jednoczesnym obniżonym poziomie fT3 i fT4) najczęściej świadczy o pierwotnej niedoczynności tarczycy. Przy wtórnej niedoczynności wszystkie parametry są najczęściej obniżone. Z kolei podwyższony wynik anty-TPO pozwala stwierdzić, że istnieje związek między niedoczynnością tarczycy a Hashimoto.
Diagnoza niedoczynność tarczycy nie jest łatwa. Właśnie dlatego, chcąc zachować zdrowie, unikaj autodiagnozy i zawsze konsultuj niepokojące cię objawy i wyniki z lekarzem.
Tarczyca u dzieci (niedoczynność) – objawy
Niedoczynność tarczycy u dzieci może mieć zarówno pierwotną, jak i wtórną postać. O pierwotnej mówimy, gdy dochodzi do uszkodzenia gruczołu np. przez stany zapalne przy chorobie Hashimoto. Wtórna niedoczynność pojawia się przy zaburzeniach pracy przysadki mózgowej.
U dzieci choroba jest najczęściej wynikiem autoimmunologicznego stanu zapalnego organu lub braku tarczycy (dysgenezja tarczycy).
Do typowych objawów niedoczynności tarczycy u dzieci należą:
- nadmierny przyrost masy ciała (niewspółmierny do ilości spożywanego pokarmu),
- utrzymujące się senność i zmęczenie,
- bóle mięśni i obrzęki kończyn,
- osłabienie,
- niezdolność do podejmowania dużego wysiłku,
- trudność z zapamiętywaniem,
- zaburzona koncentracja,
- obniżona ciepłota ciała i związane z tym ciągle uczucie chłodu,
- utrzymująca się suchość i nadmierne łuszczenie skóry,
- żółte zabarwienie skóry,
- nadmierne wypadanie włosów i zwiększona łamliwość paznokci,
- chrypka,
- utrzymujące się zaparcia i wzdęcia,
- obrzęk powiek.
Często też stwierdza się obniżone ciśnienie krwi oraz spowolnioną pracę serca. Ponadto dziewczęta z niedoczynnością tarczycy później dojrzewają i borykają się z nieregularnymi cyklami miesiączkowymi.
Tarczyca – objawy nadczynność
Nadczynność tarczycy objawia się, gdy organ ten produkuje w nadmiarze hormony: tyroksynę (T4), trijodotyroninę (T3) i kalcytoninę. Jest to więc sytuacja odwrotna wobec niedoczynności tarczycy. W Polsce zmagają się z tym zaburzeniem przede wszystkim kobiety w wieku pomiędzy 20. a 40. rokiem życia.
Przy chorobie tarczycy (nadczynności) objawy mogą być wywołane przez szereg różnych czynników. Wymienić tu należy:
- chorobę Gravesa–Basedowa (zaburzenie autoimmunologiczne, które stymuluje wzrost i unaczynienie tarczycy),
- stany zapalne tarczycy (w tym początkowe stadium choroby Hashimoto i choroby de Quervain),
- nadmierna podaż jodu w diecie (najczęściej w wyniku nieskonsultowanego ze specjalistą zażywania suplementu zawierające niezbędne dla zdrowia minerały w tym właśnie jod),
- guzy przysadki mózgowej, odpowiedzialnej za wydzielanie TSH,
- rozwój toksycznych woli guzkowych i rozlanych,
- jatrogenna nadczynność tarczycy, będąca efektem stosowania wysokich dawek hormonów tarczycy.
Nadczynność i niedoczynność tarczycy objawiają się przeciwstawnie. Tak jak przy niedoczynności pojawia się trudne do opanowania przybieranie na wadze, czy uczucie chłodu, tak przy nadczynności da się zauważyć chudnięcie (nawet przy stosowaniu wysokokalorycznej diety) i permanentne uczucie gorąca. Ponadto możesz zaobserwować:
- intensywne pocenie się,
- nerwowość i uczucie niepokoju,
- uczucie osłabienia mięśni,
- drżenie rąk,
- biegunkę,
- przyspieszony rytm serca.
Co ciekawe, przy nadczynności tarczycy wzrasta zapotrzebowanie na wapń oraz witaminy: A, C i B1.
Niektóre z objawów są tożsame dla obu chorób tarczycy. Niedoczynność i nadczynność objawiać się mogą nadmiernym wypadaniem włosów oraz zaburzeniem cyklu miesięcznego u kobiet, a także bezpłodnością w zaawansowanym stadium zaburzenia.
Nie jest jednak prawdą, że każda osoba zmagająca się nadczynnością tarczycy ma wyłupiaste oczy i wole pod szyją. Takie zmiany w wyglądzie zewnętrznym są charakterystyczne dla nadczynności tarczycy spowodowanej chorobą Gravesa-Basedowa. Z problemem tym zmaga się aktorka Katarzyna Dowbor, piosenkarka Sia, a także raperka Missy Elliot. Oprócz wizualnych zmian pojawiają się: ból i pieczenie oczu połączone z zaczerwienieniem spojówek, obrzęk powiek, oraz podwójne lub zaburzone widzenie.
Przy nadprodukcji hormonów przez tarczycę (nadczynności) objawy i leczenie wymagają konsultacji z endokrynologiem. Tylko wówczas możliwe jest powstrzymanie postępów choroby. Podstawą diagnostyki jest analiza laboratoryjna pobranej próbki krwi.
Przy nadczynności pierwotnej poziom TSH jest zwykle niski (przy jednoczesnym podwyższonym stężeniu fT3 i fT4). Natomiast nadczynność wtórna wiąże się najczęściej z prawidłowym lub wysokim poziomem TSH (przy jednoczesnym wysokim poziomie fT3 i fT4).
Tarczyca (nadczynność) – objawy u dzieci
Nadczynność tarczycy nie jest chorobą, która często występuje u dzieci. Niemniej takie przypadki się zdarzają. Tak jak u dorosłych, tak i u dzieci wyróżnia się pierwotną i wtórną formę zaburzenia. Pierwotną jest m.in. jej postać wywołana przez chorobę Gravesa-Basedowa – stanowi około 10–15% wszystkich nieprawidłowości w funkcjonowaniu tarczycy u osób poniżej 18. roku życia. Postać wtórna występuje niezwykle rzadko i może mieć związek z gruczolakami przysadki.
Do typowych objawów nadczynności tarczycy u dzieci należą:
- wole tarczycowe (widoczne i wyczuwalne powiększenie gruczołu tarczycy),
- przyspieszony rytm serca,
- podwyższone ciśnienie skurczowe i jednoczesne obniżone ciśnienia rozkurczowe,
- wytrzeszcz oczu,
- nadpobudliwość,
- szybkie zmiany emocji (od płaczu do radości),
- utrata masy ciała lub powolny przyrost masy ciała,
- nadmierne wypadanie włosów,
- trudność w zasypianiu i częste budzenie się,
- nadmierna potliwość,
- zaczerwieniona skóra,
- dermografizm, czyli nadmierne reagowanie skóry na bodźce z zewnątrz (przesunięcie paznokciem po powierzchni skóry sprawia, że powstają na niej przemijające zgrubienia przypominające blizny),
- osłabienie siły mięśni,
- luźne stolce lub biegunki,
- zmniejszona gęstość kości, co może wywoływać ból i spowalniać wzrost dziecka.
Dodatkowo przy nadczynności tarczycy może występować szmer skurczowy serca i dodatkowe skurcze nadkomorowe. U dziewczynek zwykle też później pojawia się pierwsza miesiączka, a cykle są bardzo nieregularne.
Bibliografia:
- A. Syrenicz, M. Syrenicz, K. Sworczak, B. Garanty-Bogacka, Nietypowe postacie nadczynności tarczycy, „Endokrynologia Polska” 2006, vol. nr 4/2006, s. 518–524.
- Program Edukacji Zdrowotnej. Choroby Tarczycy, https://spzzlo.pl/upload/spzzlo/Basia/POZ%20Plus/Programy/5_program_edukacji_choroby_tarczycy_10__1_%20(1).pdf, dostęp: 19.08.2022 r.
- A. Ghandour, Algorytm postępowania w nadczynności tarczycy, „The Journal of Family Practice” 2011, nr 60(7), s. 388–395.
- K. Markiewicz, D. Pokorna-Kałwak, A. Noczyńska, B. Sapilak, Choroby tarczycy u dzieci, „Lekarz POZ” 2017, nr 6, s. 395–399.
