Rozpoczynaniu współżycia towarzyszy wiele pytań. Między innymi o to, jak działają środki antykoncepcji. Wysoko skuteczne tabletki antykoncepcyjne nie cieszą się bezsprzecznie dobrą opinią przez potencjalne i domniemane skutki uboczne, na których nieraz cierpi uroda kobiety. Trądzik czy możliwe zmiany masy ciała potrafią zniechęcić. Jednak czy występują w każdym przypadku? Antykoncepcja a tycie – czy waga po tabletkach rośnie?
Rola antykoncepcji w życiu kobiet
Antykoncepcja hormonalna w postaci tabletek jest jedną z najlepszych metod zapobiegania ciąży, a także jest wykorzystywana w leczeniu różnych jednostek chorobowych, np. zespołu policystycznych jajników (PCOS). Dzięki wysokiej skuteczności zainteresowanie lekami antykoncepcyjnymi jest duże. Stosowanie antykoncepcji poprawia komfort psychiczny, szczególnie wśród kobiet lub par, które nie planują w najbliższym czasie potomstwa. Istnieje jednak wiele mitów na temat stosowania tabletek, jeden z nich dotyczy wpływu tabletek antykoncepcyjnych na masę ciała.
Związek między antykoncepcją a wagą kobiety - fakt czy mit?
Zgodnie z badaniami naukowym, np. przeprowadzonymi w latach 90-tych w Europie, jednym z głównych powodów niechęci do stosowania tabletek antykoncepcyjnych był potencjalny wzrost masy ciała. Trend ten zauważalny jest również w polskich gabinetach ginekologicznych. Warto zatem poszukać odpowiedzi na pytanie: czy po tabletkach antykoncepcyjnych się tyje?
Antykoncepcja hormonalna a tycie
Panuje przekonanie, że tabletki antykoncepcyjne powodują zwiększenie masy ciała. Zgodnie z wynikami badań (np. opisanymi w pracy: Czy antykoncepcja hormonalna może być czynnikiem sprzyjającym zwiększeniu masy ciała u kobiet? Medard M. Lech) wiadomo, że to nie do końca prawda. W wyniku stosowania antykoncepcji hormonalnej dochodzi do zmian w gospodarce hormonalnej co ma nieobojętny wpływ na organizm kobiety. Naukowcy w swoich badaniach zaznaczają, że przyrosty masy ciała są na podobnym poziomie u kobiet przyjmujących antykoncepcję hormonalną, ale również u tych, które tego nie robią. Potencjalną przyczyną może być zwolnienie metabolizmu związane z wiekiem. Obserwowany przyrost masy ciała u kobiet stosujących antykoncepcję związany jest z czynnikami, takimi jak wzrost łaknienia lub zatrzymanie wody w organizmie. Warto jednak zaznaczyć, że to nie tabletki antykoncepcyjne powodują tycie, a nadmierna podaż kilokalorii z dietą, większa niż potrzebuje organizm danej kobiety.
Mechanizm działania hormonów antykoncepcyjnych w organizmie
Jak działają tabletki antykoncepcyjne? Aby dowiedzieć się dlaczego tabletki antykoncepcyjne przyczyniają się do zapobiegania ciąży należy poznać podstawowy mechanizm działania. Tabletki antykoncepcyjne zapobiegają ciąży dzięki trzem głównym mechanizmom:
- hamują owulację - dzięki czemu komórka jajowa nie zostaje “uwolniona” czyli też nie ma możliwości jej zapłodnienia,
- zmieniają śluz w szyjce macicy - powodują, że jest gęsty, lepki dzięki czemu bardzo utrudnia przemieszczanie się plemników,
- uniemożliwiają zagnieżdżenie zarodka w wypadku zapłodnienia - poprzez wpływ na endometrium.
Takie działanie możliwe jest dzięki obecności hormonów - estrogenów i gestagenów (np. progesteronu). Gestageny blokują wydzielanie hormonu luteinizującego zapobiegając owulacji, a estrogeny zwiększają czułość organizmu na gestageny oraz hamują wydzielanie hormonu folikulotropowego (również powstrzymującego owulację). Dzięki temu zawartość wspomnianych hormonów w tabletkach jest znacznie mniejsza. Tabletki antykoncepcyjne dzielą się na jednoskładnikowe i dwuskładnikowe.
Wzrost apetytu i antykoncepcja
Stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej może wiązać się ze wzrostem apetytu. Wynika to z wpływu hormonów (np. estrogenów na łaknienie). Takie zmiany zauważalne są również u kobiet niestosujących antykoncepcji hormonalnej w trakcie trwania cyklu menstruacyjnego. Jest to naturalny efekt związany z hormonami płciowymi. W czasie przyjmowania antykoncepcji może być to bardziej odczuwalne i z tego względu przyczyniać się do wzrostu masy ciała. Aby zapobiec przytyciu niezbędna będzie kontrola apetytu, aby to zrobić należy stosować się do 5 najważniejszych wskazówek:
- jeść regularne posiłki (lub w niektórych przypadkach przejść na post przerywany, tak zwany “IF”),
- odpowiednio bilansować dania (w każdym posiłku zadbaj o źródło białka, tłuszczów, węglowodanów, błonnika, warzyw i/lub owoców),
- dbać o nawodnienie,
- unikać pośpiechu,
- jeść świadomie, bez rozpraszaczy.
- Mechanizm zatrzymywania płynów związanego z antykoncepcją
Wzrost masy ciała podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej może wynikać z zatrzymania wody w organizmie. Jest to spowodowane wpływem progesteronu i estrogenu na retencję wody i sodu. Estrogen obecny w preparatach antykoncepcyjnych stymuluje wydzielanie aldosteronu - hormonu odpowiedzialnego za regulację wodno-elektrolitową. Konsekwencją jest zmniejszone wydalanie sodu, który wiąże cząsteczki wody. Zmiany te zauważalne są w pierwszych miesiącach stosowania antykoncepcji. W większości przypadków po okresie ok. 3 miesięcy problem znika ze względu na adaptację organizm do dawek hormonów. W sytuacji zatrzymania wody w organizmie należy zwiększyć spożycie wody, a gdy problem się utrzymuje zgłosić się do lekarza i rozważyć zmianę leków, dawki lub dalszą obserwację.
Jak to może wpłynąć na odczuwanie przyrostu masy ciała?
Omówiony mechanizm zatrzymania wody w organizmie może wpłynąć na przyrost masy ciała. Niektóre źródła podają informację o wzroście masy ciała o nawet 2 kilogramy w ciągu kilku dni. Zatrzymanie wody objawia się puchnięciem dłoni, stóp, a także twarzy. Warto zaznaczyć, że stosowanie terapii hormonalnej tego typu może zniwelować omawiane objawy związane z cyklem menstruacyjnym, czyli zatrzymanie wody i wzrost apetytu u znacznej grupy pacjentek.
Inne czynniki wpływające na wagę przy stosowaniu antykoncepcji
Wzrost masy ciała związany z przyjmowaniem tabletek antykoncepcyjnych wynika głównie z zatrzymania wody w organizmie, a także z nasilonego apetytu. Przy stosowaniu antykoncepcji mogą pojawić się dodatkowe trudności w utrzymaniu masy ciała wynikające głównie z wieku pacjentki i związanym z tym zwolnionym metabolizmem, chorobami współwystępującymi lub nieodpowiednimi zwyczajami żywieniowymi i trybem życia.
Indywidualna reakcja organizmu na hormony antykoncepcyjne
Każdy organizm jest inny i inaczej reaguje na leki. Według dostępnych danych wiadomo, że część pacjentek stosujących tabletki antykoncepcyjne zmniejsza masę ciała i lepiej kontroluje apetyt. Indywidualna reakcja organizmu to rzecz, o której należy szczególnie pamiętać gdy pojawiają się obawy przed przyjmowaniem leków antykoncepcyjnych. Najważniejsze jest, aby dobrać dane leki indywidualnie z lekarzem, który zna historię pacjentki i reaguje na zgłaszane objawy przyjmowania leków.
Zmiana stylu życia, diety i ich wpływ na wagę
Najważniejszym czynnikiem wpływającym na zmianę wagi jest tryb życia. Nieodpowiednia dieta, mało ruchu, przewlekły stres, kiepskiej jakości sen - to czynniki, które przyczyniają się do wzrostu masy ciała. W celu schudnięcia konieczne będzie zadbanie o wspomniane elementy stylu życia. W sytuacji gdy spożywana jest większa ilość energii niż potrzebuje organizm niezbędne będą zmiany przyczyniające się do ujemnego bilansu kalorycznego. Warto jednak zaznaczyć, że bardzo ważna jest również regeneracja i redukcja stresu. Brak odpowiedniej ilości snu i nadmierny stres może znacząco utrudnić spadek masy ciała. W celu stopniowego i zdrowego odchudzania bardzo pomocne będzie wsparcie wykwalifikowanego dietetyka, który ustali indywidualnie dopasowaną dietę.
Antykoncepcja bez hormonów
Stosowanie antykoncepcji hormonalnej jest jedną z najskuteczniejszych metod zapobiegania ciąży. Istnieją jednak inne metody, które nie mają wpływu na wzrost masy ciała. Do metod antykoncepcji bez hormonów zaliczane są:
- prezerwatywy (zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn) - stanowią barierę dla plemników oraz zapobiegają chorobom przenoszonym drogą płciową
- wkładki wewnątrzmaciczne niehormonalne - przykładowo zwiększają skurcze macicy, a zawarta we wkładce miedź spowalnia ruch plemników utrudniając zapłodnienie
- środki plemnikobójcze (pianki, globulki, tampony) - uszkadzają plemniki
- metody naturalne (kalendarzykowe, stosunek przerywany, termiczne) - najmniej skuteczne, polegają np. na obserwacji cyklu kobiety i objawów wskazujących na okres płodny lub jego brak.
- sterylizacja (wazektomia, histerektomia) - najbardziej skuteczne - podwiązanie nasieniowodów u mężczyzn, usunięcie macicy u kobiet.
Tabletki antykoncepcyjne a spadek wagi
Niektóre tabletki antykoncepcyjne mogą ułatwiać spadek wagi. Po których tabletkach antykoncepcyjnych się chudnie? Określenie to dotyczy tabletek, które w składzie zawierają octan chlormadinonu. Octan chlormadinonu przyczynia się do pobudzenia metabolizmu, a to sprzyja ujemnemu bilansowi kalorycznemu. Tabletki antykoncepcyjne, które mają omawianą substancję w składzie okazują się skuteczne również w leczeniu trądziku i zapobieganiu przetłuszczaniu się włosów.
Jak monitorować wpływ antykoncepcji na wagę
Kobiety decydujące się na antykoncepcję hormonalną obawiające się wzrostu masy ciała mogą monitorować wpływ tabletek na wagę. Warto robić to jednak w dłuższych okresach, np. raz na tydzień, aby nie wpaść w niekorzystne, uporczywe, codzienne stawanie na wadze. Wahania wagi mogą wprowadzić w zakłopotanie, a w większości przypadków są naturalne. Obsesja na punkcie wagi generuje bardzo dużo trudności, np. niezadowolenie z ciała, pogorszenie nastroju i zwiększoną frustrację. Kontrola masy ciała może obejmować również pomiar obwodów przy pomocy krawieckiego centymetra. Dzięki takiej metodzie można łatwiej ocenić czy za wzrost masy ciała odpowiadają obrzęki związane z okresem adaptacji. Należy jednak pamiętać, że to nadmierna podaż kalorii względem zapotrzebowania jest przyczyną tycia. Każde obawy i potencjalne skutki uboczne trzeba zgłaszać lekarzowi, który odpowiada za leczenie.
Podsumowanie
Antykoncepcja hormonalna to jedna z najlepszych metod zapobiegania ciąży. Stosowanie jej błędnie utożsamiane jest ze wzrostem masy ciała. Istnieją opinie pacjentek mówiące o niepożądanym tyciu po rozpoczęciu terapii hormonalnej. Zgodnie z badaniami naukowymi wiadomo jednak, że tabletki antykoncepcyjne nie powinny wpływać na masę ciała. Zmiany w wadze związane są głównie ze zwolnieniem metabolizmu kobiety związanym z wiekiem, zwiększonym apetytem, a co za tym idzie nadmierną podażą kalorii, a także zatrzymaniem wody w organizmie. Rozwiązaniem tych problemów jest zmiana stylu życia, dbanie o dietę pod względem jakościowym i ilościowym, a przede wszystkim indywidualne dobranie leków antykoncepcyjnych.
Bibliografia:
- Lech M., Świątek E. Practices of prescribing oral contraceptives in Poland. Eur. J. Contracept. Reprod. Health Care 2001
- Lech M., Czy antykoncepcja hormonalna może być czynnikiem sprzyjającym zwiększeniu masy ciała u kobiet? (Forum Zaburzeń Metabolicznych 2011, tom 2, nr 1, 27–33)
- Rosenberg M.J., Waugh M.S., Meehan T.E. Use and misuse of oral contraceptives: risk indicators for poor pill taking and discontinuation. Contraception 1995
- Lech M.M., Ostrowska L. Oral contraceptives use and weight gain in women with a Central European life-style. Eur. J. Contracept. Reprod. Health Care, 2005
- Aubeny E., Buhler M., Colau J.C. i wsp. Oral contraception: patterns of non-compliance. The Coraliance study. Eur. J. Contracept. Repr. Health Care 2002
