Potas jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania wszystkich komórek. Reguluje pracę serca, zapewnia prawidłową pracę mięśni i nerwów, jest potrzebny do syntezy białek i metabolizowania węglowodanów. Z poniższego artykułu dowiesz się jakie są normy dla tego pierwiastka oraz czym objawia się jego niedobór lub nadmiar. Warto również zwrócić uwagę na normę stężenia potasu, która wynosi od 3,5 do 5,5 mmol/l, choć wartości referencyjne mogą się różnić w zależności od laboratorium.
Potas w organizmie
Potas w organizmie, podobnie jak inne minerały, pełni wiele istotnych funkcji. Bez niego człowiek nie byłby w stanie przeżyć, ponieważ pierwiastek ten jest potrzebny w zasadzie wszystkim tkankom ludzkiego ustroju.
Należy do elektrolitów, czyli jonów niosących ładunek elektryczny, odpowiadający za aktywacje różnych funkcji komórek (m.in. przekazywanie sygnałów nerwowych, skurcz mięśni). Warto podkreślić, że spośród wszystkich kationów obecnych w organizmie człowieka, potas występuje w największej ilości.
Jednym z głównych zadań potasu jest utrzymywanie prawidłowego pH oraz poziomu płynów w komórkach ciała. Jego antagonistą jest sód, który z kolei odpowiada przede wszystkim za utrzymywanie właściwego stężenia płynów poza komórkami. Sód i potas stoją zatem w „opozycji” do siebie, jeśli chodzi o działanie w ustroju.
Niestety zaburzenia gospodarki potasowej obserwowane są obecnie w przypadku dużej liczby osób. Bardzo często zjawisko to jest wynikiem zażywania określonych leków czy niewłaściwej diety. Wahania w stężeniu tego pierwiastka w ustroju stwarzają szczególne zagrożenie dla zdrowia pacjentów obarczonych dolegliwościami układu sercowo-naczyniowego.
Normy potasu we krwi
Pierwiastek potas jest substancją, dla której występują określone normy co do jego zawartości w ustroju. Dla kobiet, mężczyzn oraz dzieci właściwe stężenie jonów potasu mieści się w przedziale od 3,5 do 5,0 mmol/l (wg innych norm: 3,7-5,3 mmol/l). Wyższy poziom określa się mianem hiperkaliemii, a niższy hipokaliemii. W obu przypadkach mogą być obserwowane charakterystyczne symptomy świadczące o nieprawidłowościach. W celu potwierdzenia odchyleń od normy, należy wykonać badanie potasu, oznaczające jego stężenie we krwi.
Jeśli zaś chodzi o dzienne zapotrzebowanie na potas, to wynosi ono 4700 mg na dzień w przypadku wszystkich dorosłych powyżej 19. roku życia, w tym także kobiet w ciąży. W okresie laktacji wzrasta ono do 5100 mg/dzień.
Definicja hiperkaliemii i hipokaliemii
Hiperkaliemia to stan, w którym stężenie potasu we krwi przekracza normy fizjologiczne, czyli jest wyższe niż 5,5 mmol/l. Z kolei hipokaliemia to stan, w którym stężenie potasu we krwi jest niższe niż 3,5 mmol/l. Oba te stany mogą być spowodowane przez różne czynniki, takie jak niewydolność nerek, przyjmowanie niektórych leków lub zaburzenia hormonalne.
Niewydolność nerek jest jedną z głównych przyczyn, ponieważ uszkodzone nerki nie są w stanie skutecznie usuwać nadmiaru potasu z organizmu. Przyjmowanie leków, takich jak diuretyki oszczędzające potas, również może prowadzić do hiperkaliemii, podczas gdy inne leki moczopędne mogą powodować hipokaliemię.
Zaburzenia hormonalne, takie jak niedoczynność nadnerczy, mogą również wpływać na stężenie potasu we krwi.
Niedobór potasu - objawy
Niedobór potasu (hipokaliemia) może wystąpić, jeśli dana osoba nie otrzymuje jego wystarczającej ilości z dietą lub traci go zbyt dużo w wyniku przedłużającej się biegunki, wymiotów bądź przyjmowanych leków (m.in. środków o działaniu moczopędnym).
Najczęstsze objawy niedoboru potasu obejmują:
-
zaburzenia pracy serca, m.in. częstoskurcz;
-
osłabioną pracę mięśni;
-
ogólna apatia i zmęczenie;
-
dolegliwości neurologiczne, jak np. drętwienie, mrowienie);
-
zaparcia;
-
zatrzymywanie moczu.
Obraz kliniczny w przypadku zbyt niskiego potasu we krwi może być zróżnicowany. W dużej mierze jest on także zależny od nasilenia problemu. Niestety w poważniejszych przypadkach zagrożone jest nie tylko zdrowie, ale i życie chorego.
Dlatego też niezbędna jest jak najszybsza interwencja lekarska. Warto również zwrócić uwagę na objawy nadmiaru potasu, które mogą obejmować zaburzenia czucia i zatrzymanie pracy serca.
Jak uzupełniać potas? Produkty bogate w potas
Uzupełnić potas w ustroju można na różne sposoby. Przede wszystkim, w przypadku stwierdzonego problemu, lekarz może zalecić wydawane na receptę leki lub zmodyfikować dotychczasowe leczenie, np. w przebiegu nadciśnienia. Często dzieje się tak w przypadku pacjentów leczonych środkami o działaniu moczopędnym, które sprzyjają utracie tego pierwiastka.
Poza tym, dostępne są także suplementy, np. potas w tabletkach, które można nabyć bez recepty w każdej aptece. Warto ponadto zwrócić uwagę na dietę i zawartość potasu w spożywanych produktach. Produkty bogate w potas to m.in. pomidory, sok pomidorowy, ziemniaki, zielone warzywa, suche nasiona strączkowe, banany, brzoskwinie, orzechy czy kakao.
Objawy nadmiaru potasu we krwi
Podwyższony potas, czyli inaczej hiperkaliemia jest zjawiskiem równie niebezpiecznym co niedobór tego pierwiastka, w szczególności, gdy ma charakter ciężki. Poza ciężką hiperkaliemią (stężenie potasu powyżej 7,5 mmol/l) wyróżnia się także hiperkaliemię umiarkowaną (stężenie potasu 6,6-7,5 mmol/l) oraz łagodną (stężenie potasu 5,6–6,5 mmol/l).
Przyczyny nadmiaru potasu mogą być różne. Przyczynami nadmiaru potasu mogą być zaburzenia związane z wydalaniem tego pierwiastka wraz z moczem, np. na skutek uszkodzenia nerek lub zażywania określonych grup leków (m.in. diuretyki oszczędzające potas lub inhibitory konwertazy angiotensyny) oraz nasilone uwalnianie go przez komórki (np. w wyniku hemolizy lub kwasicy metabolicznej).
Do innych powodów hiperkaliemii zalicza się nadmierną potaż potasu w suplementach diety (np. popularny magnez z potasem). W obecnych czasach wiele osób na własną rękę przyjmuje witaminy, minerały oraz inne, rozmaite preparaty mające pozytywnie wpływać na funkcje organizmu, w szczególności odporność.
Potas jest jednak takim pierwiastkiem, którego zażywanie i zakup w postaci suplementu diety warto skonsultować z lekarzem. W żadnym wypadku nie należy go także przyjmować samodzielnie, jeśli na stałe wdrożone są leki kardiologiczne.
Objawy wysokiego potasu to:
Diagnozowanie hiperkaliemii i hipokaliemii
Diagnozowanie hiperkaliemii i hipokaliemii opiera się głównie na badaniach laboratoryjnych krwi. Podstawowym badaniem jest oznaczenie stężenia potasu w surowicy. Wynik przekraczający 5,0 mmol/l sugeruje nadmiar potasu - hiperkaliemię, a dalsza ocena pozwala określić jej nasilenie.
Z kolei wynik poniżej 3,5 mmol/l sugeruje niedobór potasu - hipokaliemię. Oprócz badania poziomu stężenia potasu lekarz może zlecić inne badania pomocnicze, takie jak badanie elektrokardiograficzne (EKG) w celu oceny rytmu serca lub badanie krwi w celu określenia stężenia elektrolitów, takich jak sód, wapń i magnez.
Te dodatkowe testy pomagają w pełniejszej ocenie stanu pacjenta i identyfikacji ewentualnych powikłań związanych z zaburzeniami stężenia potasu.
Jak obniżyć poziom potasu we krwi?
Jeśli badania krwi jasno wskazują na za wysoki potas w surowicy, należy skonsultować się z lekarzem. W zależności od stopnia nasilenia problemu, specjalista zaleci właściwe leczenie (np. stosowanie leków diuretycznych) oraz okresową kontrolę stężenia elektrolitów w ustroju.
Jeśli hiperkaliemia jest bezpośrednio związana ze stosowaniem konkretnych środków farmakologicznych, takich jak niesteroidowe leki przeciwzapalne, zwykle należy dokonać ich zmiany. Należy również zwrócić uwagę na pacjentów z niewydolnością nerek, ponieważ mogą oni wymagać dostosowania leczenia i diety.
Ważne jest także obniżenie potasu poprzez odpowiednie metody leczenia i zmiany w diecie.
Pomocne mogą okazać się także zioła obniżające potas. Będą to przede wszystkim surowce o działaniu moczopędnym: skrzyp, pokrzywa, brzoza, nawłoć (o ile nie stwarzają ryzyka interakcji z ewentualnie przyjmowanymi lekami).
Wskazane jest także zmodyfikowanie diety. A zatem, co jeść, żeby obniżyć potas? Przede wszystkim należy unikać produktów bogatych w ten składnik: bananów, brzoskwiń, soków owocowych, dużych ilości ziemniaków czy pomidorów. Ważne jest również unikanie podaży płynów dożylnych zawierających potas, aby ograniczyć jego poziom we krwi.
Pełne wyleczenie hiperkaliemii jest możliwe, gdy usunięta zostanie przyczyna tej dolegliwości. Niekiedy jej zidentyfikowanie wymaga nieco czasu. Podstawę stanowi odpowiednia diagnostyka oraz wywiad lekarski. Należy również monitorować wydalanie potasu, aby zapobiec poważnym stanom zdrowotnym.
Przedawkowanie potasu
Przedawkowanie potasu może być spowodowane przez przyjmowanie zbyt dużej ilości suplementów potasu lub leków zawierających potas. Objawy przedawkowania potasu mogą być poważne i obejmują zaburzenia rytmu serca, zmiany w stanie świadomości, zaburzenia czynności nerek i w ekstremalnych przypadkach zatrzymanie pracy serca.
W przypadku podejrzenia przedawkowania potasu należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe. Leczenie przedawkowania potasu polega na usunięciu nadmiaru potasu z organizmu, co może być osiągnięte przez dializę lub przyjmowanie leków moczopędnych.
Ważne jest, aby nie przekraczać zalecanych dawek suplementów i zawsze konsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem jakiejkolwiek suplementacji, zwłaszcza jeśli przyjmowane są inne leki, które mogą wpływać na stężenie potasu we krwi.
Podsumowanie
Prawidłowe stężenie potasu w surowicy krwi jest kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, w tym układu nerwowego, sercowo-naczyniowego oraz mięśniowego. Zarówno zbyt duże stężenie potasu (hiperkaliemia), jak i jego niedobór (hipokaliemia) mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.
Podwyższony poziom potasu często wynika z chorób przewlekłych, takich jak przewlekła niewydolność nerek, niedobór insuliny czy kwasica cukrzycowa, a także ze stosowania leków moczopędnych, blokerów receptora angiotensyny oraz leków immunosupresyjnych.
Wysokie stężenie potasu w organizmie może objawiać się osłabieniem mięśni, uczuciem zmęczenia, zaburzeniami rytmu serca, a w ciężkich przypadkach prowadzić do migotania komór i zagrożenia życia. Warto pamiętać, że nadmierna podaż potasu z dietą, np. poprzez spożywanie suszonych owoców, nasion roślin strączkowych czy nadmiernych ilości warzyw bogatych w ten pierwiastek, również może przyczyniać się do wysokiego poziomu potasu.
Aby zmniejszyć stężenie potasu, kluczowe jest dostosowanie diety, eliminacja produktów bogatych w potas oraz spożywanie dużej ilości wody, co pomaga oczyścić organizm z nadmiaru tego pierwiastka. W niektórych przypadkach konieczne może być stosowanie leków, które hamują lub zmniejszają wydalanie potasu, co wymaga konsultacji z lekarzem.
Dla zachowania zdrowia ważne jest monitorowanie poziomu potasu, szczególnie u osób z niewydolnością serca, chorobami nerek oraz w leczeniu nadciśnienia. Regularne badania, kontrola diety oraz unikanie niekontrolowanej suplementacji to kluczowe kroki do utrzymania prawidłowego funkcjonowania organizmu i zapobiegania niebezpiecznym objawom hiperkaliemii.
Bibliografia:
-
Chamienia A. Gospodarka potasowa — podstawy teoretyczne i codzienna praktyka lekarska. Choroby Serca i Naczyń. 2004;1(2):97–107.
-
Uruski P, Tykarski A. Znaczenie i zasady kontroli gospodarki potasowej w chorobach sercowo- -naczyniowych. Forum Medycyny Rodzinnej 2009;3(1):49–60.
-
https://www.health.harvard.edu/staying-healthy/the-importance-of-potassium (data wejścia:23.11.2022).
