Mastika – czym jest i kiedy warto ją suplementować?

W czasach starożytnych mastika była ceniona za swoje właściwości oczyszczające i używana jako naturalna pasta do zębów. Dziś wraca do nas w rytuałach pielęgnacyjnych, ale także w formie suplementów diety, które mogą wspierać zdrowie układu pokarmowego i jamy ustnej.

Preparaty zawierające żywicę z drzewa pistacji kleistej zyskują coraz większą popularność wśród pacjentów z nawracającymi dolegliwościami żołądkowymi i osób szukających naturalnych sposobów na uzupełnienie codziennej rutyny o składniki o udokumentowanej aktywności biologicznej.

Jak działa mastika, kiedy sięgnąć po jej suplementację i dlaczego tak ważne pozostaje zwrócenie uwagi na skład wybranego preparatu?

Drzewo pistacji kleistej – charakterystyka rośliny

Pistacia lentiscus to wiecznie zielony krzew występujący naturalnie w krajach basenu Morza Śródziemnego – najczęściej w rejonach o łagodnym klimacie i dużym nasłonecznieniu. Roślina wyróżnia się zdolnością do przetrwania w niesprzyjających warunkach – zarówno przy wysokiej temperaturze powietrza, jak i w okresach suszy. Jej odporność idzie w parze z imponującą zawartością substancji biologicznie czynnych, które od wieków wykorzystywano w tradycyjnych zastosowaniach kulinarnych, kosmetycznych i leczniczych.

Surowiec pozyskiwany z drzewa pistacji kleistej

Z punktu widzenia fitochemii najcenniejszym surowcem pozostaje żywica pozyskiwana z drzewa – znana jako mastika. Ta półprzezroczysta substancja, twardniejąca w temperaturze pokojowej, zawiera bogaty zestaw związków aktywnych – polifenole, monoterpeny i olejki eteryczne.

Skład chemiczny zależy od warunków uprawy, wieku drzewa oraz techniki zbioru, dlatego tak istotne znaczenie ma standaryzacja każdej partii surowca przeznaczonego do produkcji suplementów diety.

W badaniach wykazano obecność substancji o właściwościach antyoksydacyjnych i przeciwzapalnych. Wysoka zawartość naturalnych terpenoidów i obecność polifenoli przyciąga zainteresowanie farmakologów oraz specjalistów z zakresu dietetyki klinicznej.

• To właśnie z tej żywicy produkuje się chios mastikę – surowiec o zarejestrowanym pochodzeniu geograficznym (ChOG), pozyskiwany wyłącznie z wybranych rejonów greckiej wyspy Chios.

Czym jest mastika?

Mastika to surowiec naturalny o charakterystycznym bursztynowym kolorze, który po wysuszeniu przybiera postać nieregularnych grudek o lekko żywicznym zapachu. Po zmieleniu i oczyszczeniu staje się podstawą wielu preparatów fitoterapeutycznych oraz składnikiem kapsułek i tabletek. W tej formie trafia do suplementów diety, które można znaleźć na rynku.

Ekstrakt z żywicy pistacji kleistej w suplementach diety

W preparatach doustnych szczególną uwagę przywiązuje się do jakości użytej żywicy. Z tego względu rekomenduje się stosowanie wyciągów standaryzowanych – standaryzacja oznacza określenie stałego, powtarzalnego stężenia wybranych związków aktywnych.

• W przypadku mastiki najczęściej analizuje się zawartość flawonoidów, związków terpenowych oraz naturalnych fenoli, które nadają jej wartość biologiczną. Utrzymanie powtarzalności tych parametrów decyduje o skuteczności preparatu i jego przewidywalnym działaniu fizjologicznym.

Związki bioaktywne mastiki

W skład surowca wchodzą między innymi α-pinen, linalol, karwon i borneol – monoterpeny o dobrze udokumentowanej aktywności biologicznej. Oprócz tego w mastice obecne są niewielkie ilości żywicowych kwasów tłuszczowych, frakcji lipidowej, a także związki o właściwościach przeciwbakteryjnych i przeciwwirusowych.

Ich obecność przyczynia się do rosnącego zainteresowania mastiką w kontekście suplementów wspierających funkcjonowanie układu pokarmowego i zdrowie jamy ustnej.

Producenci wysokiej jakości preparatów coraz częściej wprowadzają do opisu produktu informacje o standaryzacji ekstraktu, jego pochodzeniu i metodzie suszenia. To istotne szczegóły, które przekładają się na bezpieczeństwo długotrwałego stosowania mastiki oraz na jej biodostępność w formie doustnej.

Korzyści zdrowotne z regularnego stosowania produktów zawierających mastikę

Suplementy diety zawierające ekstrakt z żywicy Pistacia lentiscus od lat wzbudzają zainteresowanie środowisk naukowych.

Coraz więcej danych z badań klinicznych wskazuje, że regularne stosowanie mastiki w formie doustnej może wpływać korzystnie na wybrane procesy fizjologiczne, zwłaszcza w obrębie przewodu pokarmowego.

W literaturze naukowej zwraca się uwagę na to, że skuteczność mastiki zależy od formy podania, jakości ekstraktu oraz jego składu ilościowego. Suplementy w postaci kapsułek lub tabletek zawierających standaryzowaną żywicę bywają rekomendowane w sytuacjach, w których celem pozostaje wpływ ogólnoustrojowy – uzyskiwany po wchłonięciu składników aktywnych z przewodu pokarmowego i ich rozprowadzeniu wraz z krwią do tkanek.

• Tego rodzaju działanie nie wymaga bezpośredniego kontaktu z błoną śluzową jamy ustnej, w przeciwieństwie do preparatów do ssania lub żucia, które ograniczają się do miejscowego oddziaływania.

Korzyści z regularnego przyjmowania doustnych suplementów z mastiką:

• Wspiera naturalne procesy łagodzenia stanów zapalnych w obrębie żołądka i jelit. Surowiec zawiera związki biologicznie czynne, które mogą modulować reakcję organizmu na przewlekłe bodźce zapalne i wspierać regenerację błony śluzowej przewodu pokarmowego.

• Może wykazywać aktywność przeciwbakteryjną wobec szczepów Helicobacter pylori. W badaniach in vitro wykazano, że mastika wpływa na środowisko żołądka – pozwala ograniczyć kolonizację bakteryjną (czynnik uznawany za główną przyczynę wrzodów żołądka).

• Wspiera utrzymanie równowagi mikrobiologicznej przewodu pokarmowego. Składniki obecne w żywicy mogą ograniczać namnażanie niepożądanych drobnoustrojów, bez jednoczesnego zaburzania fizjologicznej mikroflory jelitowej.

• Może wpływać korzystnie na metabolizm lipidów. W niektórych analizach obserwowano, że dłuższe stosowanie mastiki wiązało się ze spadkiem stężenia wybranych frakcji cholesterolu LDL.

• Wspiera komfort trawienny. W przypadku pacjentów z dolegliwościami układu pokarmowego regularne stosowanie mastiki bywa łączone ze zmniejszeniem uczucia pełności, bólu nadbrzusza oraz zgagi – zwłaszcza przyjmowanej w formie kapsułek przed posiłkiem.

• Może ograniczać stres oksydacyjny. Jej działanie przeciwzapalne przypisuje się zdolności neutralizowania wolnych rodników i stabilizacji błon komórkowych – ten aspekt ma znaczenie także w prewencji mikrouszkodzeń nabłonka jelitowego.

Mastika w formie gumy do żucia

Naturalna mastika w formie niestandaryzowanej żywicy od wieków była stosowana w postaci grudek do żucia – zarówno w celach higienicznych, jak i rytualnych. Dziś regularne żucie gumy zawierającej chios mastikę zyskuje nowe znaczenie – zwłaszcza w kontekście dbania o zdrowie jamy ustnej i górnych odcinków przewodu pokarmowego. Taka forma preparatu działa głównie miejscowo i oddziałuje bezpośrednio na błony śluzowe jamy ustnej oraz gardła.

Jak to działa?

Żucie mastiki pomaga w zwiększeniu wydzielania śliny i sprzyja naturalnemu oczyszczaniu powierzchni zębów i języka z resztek pokarmowych. W środowisku o odpowiednim pH zmniejsza się ryzyko rozwoju próchnicy, a enzymy zawarte w ślinie uczestniczą w pierwszym etapie trawienia.

Dodatkowo mastika wykazuje przy tym aktywność przeciwdrobnoustrojową – jej działanie przeciwbakteryjne w jamie ustnej bywa porównywane do wybranych naturalnych ekstraktów stosowanych w pastach do zębów i płukankach.

Mastika do żucia a choroby dziąseł

Badania wskazują, że regularne spożywanie mastiki w tej formie może sprzyjać zachowaniu zdrowia dziąseł, ograniczać nieprzyjemny zapach z ust i stabilizować mikroflorę jamy ustnej.

W odróżnieniu od suplementów doustnych jej skuteczność ogranicza się do kontaktu z tkanką – nie dochodzi do ogólnoustrojowego wchłaniania składników aktywnych, dlatego nie należy porównywać jej działania z preparatami przyjmowanymi doustnie w kapsułkach.

Żucie gumy z mastiką nie oddziałuje na przewód pokarmowy, obecność Helicobacter pylori czy choroby żołądka i jelit. Czasami może wręcz nasilać dolegliwości – nie ze względu na obecność samej mastiki, a na zależności związane z samym żuciem gumy (zwiększone połykanie powietrza i obecność słodzików mogą nasilać wzdęcia i dyskomfort).

Czy guma do żucia zastąpi suplement diety?

Choć gumy z mastiką pozostają wartościowym uzupełnieniem codziennej higieny, nie stanowią alternatywy dla suplementów diety przeznaczonych do zastosowania systemowego.

Ich rola koncentruje się na higienie jamy ustnej, redukcji kolonizacji niektórych bakterii oraz wspieraniu fizjologicznego procesu trawienia – poprzez inicjowanie jego już na poziomie jamy ustnej.

Warto przy tym wybierać produkty o wysokiej zawartości naturalnej żywicy – najlepiej oznaczonej jako „sproszkowana chios mastika” – bez dodatku sztucznych aromatów i nadmiaru substancji słodzących. Wysoka jakość surowca ma wpływ na skuteczność, smak, a także bezpieczeństwo użytkowania produktu w dłuższej perspektywie.

Cenne właściwości przeciwzapalne a zdrowie układu pokarmowego

Reakcja zapalna jest naturalną odpowiedzią organizmu na zagrożenia – jej zadaniem pozostaje eliminacja patogenów i naprawa uszkodzonych tkanek. Gdy jednak stan zapalny utrzymuje się przewlekle, może prowadzić do stopniowego pogarszania funkcji narządów, szczególnie w obrębie układu trawiennego.

• W tym kontekście mastika – dzięki zawartości aktywnych biologicznie monoterpenów, fenoli i kwasów żywicznych – stanowi przedmiot zainteresowania zespołów prowadzących badania nad naturalnymi środkami o właściwościach leczniczych.

Zaburzenia żołądkowo-jelitowe

W badaniach klinicznych analizujących wpływ mastiki na stan zdrowia pacjentów z nawracającymi dolegliwościami żołądkowymi odnotowano, że jej właściwości przeciwzapalne mogą wspierać procesy regeneracyjne błony śluzowej żołądka oraz jelita cienkiego. Substancje czynne zawarte w żywicy oddziałują na szlaki sygnałowe biorące udział w rozwoju stanu zapalnego i w efekcie mogą zmniejszać intensywność doskwierających objawów – bólu, zgagi, wzdęć czy dyskomfort po posiłkach.

Choroba wrzodowa

Warto ponownie podkreślić, że mastika wykazuje również działanie przeciwbakteryjne wobec H. pylori – bakterii uznawanej za jeden z głównych czynników ryzyka rozwoju choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Choć suplementy diety zawierające żywicę Pistacia lentiscus nie zastępują klasycznej antybiotykoterapii w zakażeniu bakteriami Helicobacter pylori czy samym leczeniu wrzodów żołądka, badania sugerują, że mogą wspierać terapię i ograniczać ryzyko nawrotów.

Stan zapalny

W literaturze opisywane są także przypadki, w których mastika wpływa korzystnie na przebieg zapalenia żołądka niezwiązanego z infekcją. W analizach biochemicznych obserwowano zmniejszenie stężenia cytokin prozapalnych – TNF-α czy IL-6 – u osób przyjmujących wyciąg z żywicy w standaryzowanej postaci. Tego typu obserwacje potwierdzają skuteczność suplementacji jako naturalnego wsparcia w łagodzeniu stanów zapalnych przewodu trawiennego.

• Szczególną uwagę zwraca się również na wpływ mastiki na stres oksydacyjny – jeden z czynników nasilających przewlekły stan zapalny i uszkodzenia nabłonka jelitowego. Jej działanie antyoksydacyjne wiąże się z obecnością związków zdolnych do neutralizowania wolnych rodników i stabilizacji błon komórkowych. Dzięki temu mastika pomaga utrzymać homeostazę bariery jelitowej i może być skutecznym narzędziem służącym profilaktyce zespołu przesiąkliwego jelita oraz modulacji reakcji immunologicznych w przebiegu przewlekłych chorób zapalnych jelit.

Produkty z mastiką w zróżnicowanej diecie czy suplementy diety w formie tabletek?

Wybór formy suplementu diety zawierającego mastikę powinien wynikać z celu suplementacji, oczekiwanej biodostępności oraz składu produktu. Choć na rynku dostępne są kapsułki, tabletki dojelitowe, sproszkowana żywica luzem czy preparaty złożone, to właśnie postać doustna o standaryzowanej zawartości składników aktywnych umożliwia uzyskanie efektów o charakterze ogólnoustrojowym – zwłaszcza w kontekście wspierania pracy układu pokarmowego.

Skład suplementu powinien opierać się na możliwie prostych komponentach, bez zbędnych dodatków technologicznych. W wielu produktach można znaleźć substancje pomocnicze – sole magnezowe kwasów tłuszczowych (popularna substancja przeciwzbrylająca), barwniki, aromaty, słodziki czy niskiej jakości wypełniacze.

Choć ich szerokie zastosowanie bywa uzasadniane względami technologicznymi, w ogólnym rozrachunku nie jest pożądana – zwłaszcza w przypadku osób wrażliwych na dodatki do żywności, które są bardziej narażone na wystąpienie reakcji alergicznych i pewnych skutków ubocznych.

Znacznie lepszą alternatywą pozostają preparaty bazujące wyłącznie na składnikach aktywnych i naturalnych nośnikach.

• Nie trzeba daleko szukać – przykładem suplementu o przejrzystym składzie przejrzystym składzie jest UNS Mastika + Bioperine – połączenie ekstraktu 5:1 z żywicy pistacji kleistej (Pistacia lentiscus) standaryzowanego na 2% flawonoidów, inuliny Orafti®GR – błonnika pozyskiwanego z korzenia cykorii (Cichorium intybus), ekstraktu 50:1 z owoców pieprzu czarnego (Piper nigrum) standaryzowanego na 95% piperyny oraz kapsułki celulozowej (hydroksypropylometyloceluloza).

Działanie mastiki a skutki uboczne

W przypadku osób przyjmujących leki na stałe przed rozpoczęciem suplementacji mastiką należy wziąć pod uwagę ryzyko interakcji między składnikami suplementu a niektórymi lekami – szczególnie tymi metabolizowanymi przez enzymy cytochromu P450. Należą do nich:

• leki przeciwpadaczkowe,

• leki przeciwdepresyjne,

• leki przeciwzakrzepowe,

• statyny,

• beta-blokery,

• benzodiazepiny,

• niektóre leki przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne,

• leki immunosupresyjne,

• leki stosowane w leczeniu onkologicznym.

W takich przypadku chorób przewlekłych nawet pozornie niegroźne regularne żucie gumy może wiążać się z wystąpieniem reakcji niepożądanych.

Przy wyborze produktu warto uwzględnić również potencjalne przeciwwskazania – suplementy zawierające mastikę nie są rekomendowane dla małych dzieci, kobiet w ciąży, kobiet karmiących piersią oraz osób ze stwierdzoną nadwrażliwością na składniki żywiczne. W rzadkich przypadkach obserwowano reakcje alergiczne, które objawiały się pokrzywką lub łagodnym dyskomfortem jelitowym.

Z punktu widzenia skuteczności, bezpieczeństwa i wygody stosowania, standaryzowane suplementy diety w formie kapsułek pozostają najczęściej wybieraną opcją przez osoby dorosłe, które chcą wspierać zdrowie przewodu pokarmowego bez rezygnacji ze zróżnicowanej diety i stylu życia.

Bibliografia

1. Sehaki, C., Jullian, N., Ayati, F., Fernane, F., & Gontier, E. (2023). A review of Pistacia lentiscus polyphenols: Chemical diversity and pharmacological activities. Plants, 12(2), 279.

2. Soulaidopoulos, S., Tsiogka, A., Chrysohoou, C., Lazarou, E., Aznaouridis, K., Doundoulakis, I., ... & Lazaros, G. (2022). Overview of chios mastic gum (Pistacia lentiscus) effects on human health. Nutrients, 14(3), 590.

3. Bouakline, H., Elkabous, M., Ziani, I., Karzazi, Y., Tahani, A., & El Bachiri, A. (2023). Antioxidative activity of Pistacia lentiscus leaf extract main components: experimental and theoretical study. Materials Today: Proceedings, 72, 3275-3279.

4. Di Lodovico, S., Napoli, E., Di Campli, E., Di Fermo, P., Gentile, D., Ruberto, G., ... & Di Giulio, M. (2019). Pistacia vera L. oleoresin and levofloxacin is a synergistic combination against resistant Helicobacter pylori strains. Scientific reports, 9(1), 4646.

5. Akbar, S., & Akbar, S. (2020). Pistacia lentiscus L.(Anacardiaceae) (Syns.: Lentiscus vulgaris Fourr.; Terebinthus lentiscus (L.) Moench). Handbook of 200 Medicinal Plants: A Comprehensive Review of Their Traditional Medical Uses and Scientific Justifications, 1443-1453.