Kozłek lekarski (łac. Valeriana officinalis), czyli popularna waleriana, to z jednej strony zioło od pokoleń tradycyjnie wykorzystywane w lecznictwie ludowym, z drugiej natomiast jeden z lepiej przebadanych surowców zielarskich. Poniżej znajdziesz najistotniejsze informacje na temat działania oraz medycznego zastosowania kozłka lekarskiego.
Jakie właściwości posiada kozłek lekarski?
Lecznicze właściwości kozłka lekarskiego doceniano już tysiące lat temu W celach prozdrowotnych ordynował go m.in. Hipokrates. Liczne źródła literaturowe podkreślają, że na przestrzeni wieków znaczenie waleriany jako remedium na określone dolegliwości nie malało.
Także dziś działanie kozłka lekarskiego jest niezmiennie doceniane. Surowiec leczniczy stanowi jego korzeń (łac. Valerianae radix), obfitujący w rozmaite związki aktywne. Do głównych należą:
- kwasy walerenowe;
- olejek eteryczny (m.in. octan bornylu, kamfen, walerenal, walerianol, izowalerian bornylu, borneol);
- estry irydoidowe (tzw. walepotriaty);
- flawonoidy.
Surowiec posiada charakterystyczny, intensywny zapach, będący wynikiem obecności kwasu walerianowego oraz izowalerianowego, które powstają w wyniku suszenia.
Wyciągi z korzenia waleriany wywierają przede wszystkim efekt uspokajający, nasenny oraz spazmolityczny (rozkurczowy) w obrębie mięśni gładkich przewodu pokarmowego. Ich skuteczność terapeutyczną w wymienionych kierunkach potwierdzają zarówno badania na zwierzętach, jak i próby kliniczne.
Dokładny mechanizm aktywności ekstraktów z kozłka lekarskiego nie został do chwili obecnej poznany. Najprawdopodobniej uspokajające działanie waleriany jest wynikiem wzajemnego wpływu poszczególnych związków czynnych surowca na układ GABA-ergiczny i zwiększania stężenia kwasu gamma-aminomasłowego (GABA) w ośrodkowym układzie nerwowym.
W jakich przypadkach warto stosować kozłek lekarski?
Zastosowanie korzenia kozłka obejmuje przede wszystkim:
- Stany pobudzenia i napięcia nerwowego (m.in. zaburzenia motoryczne, nerwice wegetatywne);
- Zaburzenia snu (bezsenność, nocne przebudzanie, zbyt wczesne budzenie);
- Stany lękowe.
Poza tym, medycyna ludowa zaleca go także zaburzeniach ze strony przewodu pokarmowego, w szczególności stanach skurczowych na tle nerwowym oraz przy dokuczliwych objawach menopauzy, a także zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS) i w dolegliwościach skurczowych w obrębie dróg moczowych.
Jak przygotować kozłek lekarski?
Waleriana może być stosowana na różne sposoby. Najprostszą i najpopularniejszą formą jej przyjmowania są napary z kozłka lekarskiego. W celu ich sporządzenia wystarczy odmierzoną, zalecaną przez producenta ilość surowca, zalać wrzątkiem i zaparzać przez ok. 15-20min. Skorzystać można także z gotowych mieszanek ziołowych „typu fix”, w których kozłek występuje najczęściej w połączeniu z innymi surowcami o działaniu uspokajającym, np. melisą, chmielem czy passiflorą.
Poza tym, w sprzedaży dostępne są także tabletki z walerianą na sen i uspokojenie oraz waleriana w kroplach, stosowana w Polsce od pokoleń, a także suszony kozłek lekarski (korzeń), którego z łatwością można nabyć w każdym sklepie zielarskim.
Jak często stosować kozłek lekarski?
Jak wskazują badania, najlepsze efekty stosowania preparatów kozłka obserwowane są w miarę wydłużania się kuracji. W lecznictwie najczęściej wykorzystuje się wodno-alkoholowe ekstrakty. W takiej postaci dawkowanie waleriany wynosi zwykle 200-600 mg na 30-60 min przed pójściem spać. Z kolei w stanach napięcia nerwowego wskazane jest zażywanie 600-1800 mg kozłka w dawkach podzielonych.
W przypadku preparatów złożonych, w których korzeń kozłka stanowi jeden ze składników, dawkowanie może być nieco inne (zgodnie z tym, co zaleca producent). Napary z waleriany standardowo zalecane są w ilości 2-3 szklanki na dzień.
Jakie są przeciwwskazania do stosowania kozłka lekarskiego?
Zgodnie z wytycznymi Europejskiej Agencji ds. Leków (EMA), główne przeciwwskazania do stosowania kozłka lekarskiego obejmują:
- Ciążę i okres laktacji;
- Dzieci poniżej 12 roku życia.
Nie jest wskazane łączenie kozłka lekarskiego z syntetycznymi lekami o działaniu uspokajającym i nasennym, ze względu na możliwość nasilenia ich działania, a co za tym idzie, niekorzystnego wpływu na zdrowie.
Nie ma natomiast przeciwwskazań do jednoczesnego stosowania kozłka z innymi suplementami wspierającymi sen oraz nastrój, a także z popularnie stosowanymi preparatami na odporność, jak np. witaminy i minerały.
Jakie są skutki uboczne stosowania kozłka lekarskiego?
Skutki uboczne przyjmowania waleriany mogą pojawiać się zarówno gdy stosowane są napary, jak i tabletki z kozłkiem lekarskim. Nie należą one jednak do częstych. Działania niepożądane dotyczą zwykle dolegliwości związanych z przewodem pokarmowym (nudności, wymioty, bóle brzucha). Niekiedy obejmują także nadmierną senność oraz bóle głowy.
Osoby po raz pierwszy sięgające po korzeń kozłka lekarskiego (lub jego preparaty) jako remedium na bezsenność, powinny zachować ostrożność podczas prowadzenia pojazdów oraz obsługi maszyn. Niekiedy (zwłaszcza na początkowym etapie stosowania) obserwowana może być „wrażliwość” w postaci utrzymującego się o poranku uczucia ospałości, choć należy podkreślić, że brak w tym zakresie potwierdzenia w badaniach klinicznych.
Bibliografia:
- https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-monograph/final-european-union-herbal-monograph-valeriana-officinalis-l-radix_en.pdf (data wejścia: 20.11.2022).
- https://opieka.farm/kozlek-lekarski-valeriana-officinalis-l/ (data wejścia: 20.11.2022).
- Kiss A. Lek pochodzenia naturalnego. PZWL 2022, Warszawa.
