Goździki, od wieków cenione jako przyprawa, są niezwykle wartościowym źródłem zdrowotnych właściwości. Ich pozytywny wpływ na zdrowie znany jest od dawna, zarówno w tradycyjnej medycynie ludowej, jak i w dzisiejszej konwencjonalnej praktyce lekarskiej. Dzięki przeciwzapalnym i przeciwbólowym właściwościom, goździki stanowią wsparcie dla wielu dolegliwości. Jakie związki kryją w sobie te aromatyczne suszone pąki kwiatowe i w jaki sposób mogą korzystnie wpływać na organizm?
Co to są goździki i skąd pochodzą?
Goździki, które wykorzystywane są w kuchni i kosmetyce to wysuszone, pachnące kwiaty z drzewa goździkowego, znanego również jako czepetka pachnąca (Eugenia caryophyllata/Syzygium aromaticum). Goździki pochodzą głównie z terenów Indonezji i wysp wschodnich wybrzeży Afryki. Ich smak jest lekko korzenny i słodki. Jednak nie tylko ich walory smakowe przekonują do ich spożywania. Goździki wykazują właściwości zdrowotne, przeciwbólowe, pomagają poskromić nadmierny apetyt, a nawet odstraszają owady. Olejek z goździków, który stanowi do 20% zawartości wysuszonych pąków kwiatowych również ma liczne zastosowania i jest bogaty w naturalne olejki eteryczne nadające charakterystyczny zapach.
Bioaktywne związki goździków
Cenne działanie goździków związane jest z obecnością bioaktywnych związków, do najważniejszych pięciu z nich należy:
- eugenol - najważniejszy związek bioaktywny obecny w goździkach, odpowiedzialny za właściwości przeciwbólowe i antyoksydacyjne
- kwasy fenolowe - szczególnie kwas galusowy, mają działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające i przeciwbakteryjne
- garbniki/taniny - mają działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i ściągające
- flawonoidy - przykładowo kemferol, kwercetyna, pomagają w ochronie komórek przed uszkodzeniami wywołanymi przez wolne rodniki
- seskwiterpeny - np. beta-kariofilen może wpływać na redukcję stanów zapalnych i wspierać system immunologiczny.
Powyższe związki są przykładem bioaktywnych składników obecnych w goździkach. Goździki dostarczają wielu innych cennych substancji, które wpływają na ich prozdrowotne działanie. Niemniej eugenol, kwas galusowy, kwercetyna czy beta-kariofilen to związki mające szczególne znaczenie.
Właściwości lecznicze goździków
Najbardziej charakterystycznym przykładem wykorzystania omawianej przyprawy jest stosowanie goździków na ból zęba, czy bóle głowy. Istnieje jednak wiele innych zastosowań, a do najważniejszych siedmiu należą:
- właściwości przeciwbólowe,
- przeciwzapalne,
- przeciwwirusowe,
- przeciwbakteryjne,
- wzmacniające odporność,
- wspomagające układ trawienny,
- przeciwnowotworowe.
Powyższa lista z pewnością nie wyczerpuje wszystkich powodów, dla których warto używać goździków. Istnieje kilka dolegliwości, przy których pomocne mogą okazać się te suszone kwiaty, szczególnie dotyczy to problemów natury stomatologicznej. Jednakże warto zaznaczyć, że nadmiar eugenolu jest szkodliwy i może powodować alergie, podrażnienie skóry i błon śluzowych, bóle brzucha i nudności.
Zastosowanie goździków w poprawie zdrowia
Od wieków goździki stanowiły nie tylko cenioną przyprawę kulinarną, lecz także miały zastosowanie w tradycyjnym lecznictwie. Ich wszechstronne działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne oraz przeciwbólowe pozwoliło znaleźć zastosowanie w leczeniu wielu dolegliwości. Zastosowanie goździków w lecznictwie, zarówno w medycynie ludowej, jak i w niektórych dziedzinach medycyny konwencjonalnej, podkreśla ich potencjał jako cennej substancji wspomagającej zdrowie.
Działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne goździków
Goździki są źródłem składników mających silne działanie przeciwzapalne dlatego warto dodawać je jako przyprawę do potraw osób wymagających diety przeciwzapalnej. Do takich schorzeń zaliczane są np. stany zapalne błon śluzowych, choroby autoimmunologiczne, układu krążenia i układu kostno-stawowego. Goździki i olejek goździkowy stosuje się również jako środek przeciwbólowy, szczególnie w przypadku bólu zębów, dziąseł, gardła i w czasie nerwobóli. Jak stosować goździki w celach przeciwbólowych? Oto trzy przykłady:
- Goździki na ból zęba i dziąseł - należy je pogryźć lub masować nimi obolałe miejsce.
- Goździki na ból głowy - należy przygotować pastę z goździków rozgniecionych na proszek wymieszanych z olejkiem goździkowym i posmarować nią czoło lub skronie.
- Goździki na ból gardła - można je żuć lub przygotować napar do płukania gardła, zalewając gorącą wodą rozkruszone goździki.
Goździki na odporność
Goździki wspomagają odporność organizmu, wzmacniając go w obronie przed patogenami i pomagając w powrocie do zdrowia. Zawarty bowiem w nich eugenol ma właściwości przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwzapalne. Eugenol hamuje rozwój niektórych drobnoustrojów chorobotwórczych, takich jak: E. coli, B. subtilis, S. aureus, czy P. chrysogenum. W przypadku przeziębienia czy grypy, nie tylko pomaga zwalczać stan zapalny, ale też łagodzi ból gardła, kaszel i katar. Szczególnie w tych sytuacjach zalecane są w postaci herbaty z goździkami.
Goździki a układ trawienny
Zawarte w goździkach substancje mają także dobroczynny wpływ na układ trawienny. Pomagają łagodzić dolegliwości żołądkowe, dzięki zwiększaniu wydzielania enzymów trawiennych. Zmniejszają też ilość gazów w jelitach. Ponadto wyciąg z goździków może wspomagać leczenie wrzodów żołądka, jak również wspomaga funkcje wątroby.
Choć istnieją pewne dowody sugerujące korzystne właściwości zdrowotne goździków, wiele z tych twierdzeń wymaga dalszych, bardziej szczegółowych badań naukowych, aby potwierdzić ich skuteczność i zastosowanie w lecznictwie. Warto pamiętać o zachowaniu umiaru i konsultację z lekarzem przed stosowaniem goździków w celach leczniczych.
W zależności od celu stosowania goździków możliwe będzie skorzystanie z różnych form przygotowania. W przypadku bólu zębów wystarczy suszony goździk przyłożyć do bolącego miejsca lub sięgnąć po stomatologiczne płyny lub pasty, w których składzie obecny jest eugenol. Goździki można również zalać gorącą wodą i przygotować napar do picia lub płukania jamy ustnej. W przypadku bólu głowy zaleca się przygotowanie maści na bazie rozkruszonych goździków i olejku goździkowego. Goździki można wykorzystywać również w formie syropów, nalewek czy herbaty.
Wartości odżywcze goździków
Poza wspomnianymi składnikami aktywnymi goździki są również źródłem cennych składników odżywczych, najważniejsze 10 z nich to:
Obecność powyższych substancji wzmacnia wartość odżywczą goździków, ale w praktyce ilości w jakich spożywana jest ta przyprawa są zbyt małe, aby miało to szczególne znaczenie. Niemniej obecność bioaktywnych związków, np. eugenolu, znacząco wpływa na prozdrowotne działanie nawet niewielkiej porcji. Dzięki obecności wspomnianego eugenolu, kwasów fenolowych i flawonoidów goździki mają silne działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne i przeciwbólowe.
Właściwości antyoksydacyjne goździków
Niektóre badania wskazują na potencjalne korzyści związane z antyoksydacyjnym działaniem goździków w walce z nowotworami, np. czerniaka złośliwego. Składniki takie jak eugenol wykazują zdolność neutralizacji wolnych rodników, co może ograniczyć uszkodzenia komórek i potencjalnie przyczynić się do zmniejszenia ryzyka rozwoju nowotworów. Konieczne są dalsze, szczegółowe badania kliniczne, aby jednoznacznie potwierdzić skuteczność goździków w walce z nowotworami u ludzi. Mimo to, potencjał antyoksydacyjny goździków wydaje się być kluczowy dla wspomagania systemu obronnego organizmu poprzez ograniczenie stresu oksydacyjnego, co może mieć znaczenie w profilaktyce i terapii nowotworowej.
Podsumowanie
Goździki posiadają liczne zdrowotne właściwości, m.in. przeciwbólowe, przeciwzapalne i antyoksydacyjne, zawdzięczane głównie obecności bioaktywnych związków, takich jak eugenol czy kwasy fenolowe. Wykorzystywane są w tradycyjnym lecznictwie do łagodzenia bólów, wzmacniania odporności oraz poprawy funkcjonowania układu trawiennego. Ich potencjał przeciwnowotworowy jest testowany, jednak wymaga dalszych badań klinicznych dla pełnego potwierdzenia.
Bibliografia:
- Cortés-Rojas DF, de Souza CR, Oliveira WP. Clove (Syzygium aromaticum): a precious spice. Asian Pac J Trop Biomed. 2014 Feb;4(2):90-6. doi: 10.1016/S2221-1691(14)60215-X. PMID: 25182278; PMCID: PMC3819475.
- Han X, Parker TL. Anti-inflammatory activity of clove (Eugenia caryophyllata) essential oil in human dermal fibroblasts. Pharm Biol. 2017 Dec;55(1):1619-1622. doi: 10.1080/13880209.2017.1314513. PMID: 28407719; PMCID: PMC6130734.
- Nirmala MJ, Durai L, Gopakumar V, Nagarajan R. Anticancer and antibacterial effects of a clove bud essential oil-based nanoscale emulsion system. Int J Nanomedicine. 2019;14:6439-6450. 2019, doi:10.2147/IJN.S211047.
- Nowak K., i in., Olejek goździkowy - właściwości i zastosowanie, CHEMIK 2012, 66, 2, 145-152
- https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/171321/nutrients
- Urszula Skolimowska, Janusz Skolimowski1), Anna Wędzisz, BADANIE WŁAŚCIWOŚCI PRZECIWUTLENIAJĄCYCH METYLOEUGENOLU, BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLV, 2012, 2, str. 165–170
