Coraz częściej diagnozowana jest celiakia. Ile osób choruje? Z problemem tym zmaga się 1% populacji. Celiakia (choroba autoimmunologiczna) to szczególny typ nietolerancji glutenu. Nie jest to jednak alergia – problem jest poważniejszy. Co to jest celiakia? Jak rozpoznać celiakię? Czy celiakia jest wyleczalna? Co można jeść przy celiakii? Aż wreszcie – jakie badania na celiakię warto wykonać, by potwierdzić chorobę?
Co to jest celiakia
Celiakia – co to takiego? Celiakia jest autoimmunologiczną chorobą trzewną, przy której gluten wywołuje nieprawidłową reakcję organizmu – działa toksycznie. Jednak nie tylko bezpośrednia styczność z glutenem może wywołać celiakię. Co to znaczy? Jej przyczyną mogą być czynniki genetyczne, metaboliczne oraz związane z infekcją czy funkcjonowaniem immunologii organizmu. Innymi słowy – nawet jeśli nigdy nie jadasz glutenu, możesz chorować na celiakię, bo została ona przez ciebie odziedziczona od jednego z rodziców.
Z celiakią w Polsce zmaga się 1% populacji, podczas gdy we Włoszech 0,7%, a w Chinach i Japonii są to pojedyncze przypadki. To efekt z różnic w ilości spożywanego glutenu, powodującego celiakię. Co to jest gluten? To białko zapasowe, które znajduje się w: pszenicy, jęczmieniu, życie i owsie.
Pewna grupa zagadnień powinna cię szczególnie zainteresować, jeśli podejrzewać u siebie celiakię – jakie badania krwi wykonać, by potwierdzić chorobę i wykluczyć alergię! Zależność między nietolerancją glutenu a celiakią oraz celiakią a alergią na gluten nie jest oczywista. Choroba (celiakia) objawy może mieć zbliżone lub wręcz tożsame z alergią, ale alergią nie jest. Podobieństwo obejmuje tylko objawy. Celiakia, jako skrajna nietolerancja glutenu, ma jednak inne podłożone, rodzi inne konsekwencje dla organizmu, a przez to wymaga innego leczenia.
Celiakia objawy
Objawy celiakii mogą mieć różne nasilenie. Przez to choroba (celiakia) może mieć postać: pełno-, skąpo- lub bezobjawową (tzw. celiakia bezobjawowa, celiakia utajona). Występuje też celiakia latentna (późna). Wówczas objawy jelitowe pojawiają się bardzo późno pomimo obecności we krwi swoistych przeciwciał.
W zależności od postaci celiakii objawy mogą mieć różny charakter. Właśnie dlatego tak ważna jest przy celiakii diagnostyka, a nie analiza samych objawów celiakii u dorosłych czy objawów celiakii u dzieci.
Czy istnieje zależność między celiakią a anemią, celiakią a tarczycą (a właściwie zaburzoną jej pracą) oraz celiakią a zaparciami lub biegunkami? Wpływ choroby na funkcjonowanie organizmu jest olbrzymi. Stąd celiakia u niemowląt i dorosłych pociąga za sobą zaburzenia wieloukładowe. Wszystko to efekt nieprawidłowego wchłaniania, przez co organizmowi nie są dostarczane składniki odżywcze w odpowiedniej ilości.
Czy występują przy celiakii objawy skórne? Owszem! Mowa jest wówczas o celiakii skórnej, czyli chorobie Dühringa. Przy tej postaci celiakii zmiany skórne są typowe. Możesz zaobserwować charakterystyczne dla celiakii objawy: wysypka, rumień, grudki. Niekiedy przy celiakii wysypka może mieć postać pęcherzyków. Jeśli chorujesz na celiakię, skóra może też swędzieć, zwłaszcza w zgięciach kolan i łokci oraz na pośladkach.
Celiakia – objawy u dzieci
Charakterystyczne dla celiakii objawy u dzieci (a zwłaszcza objawy celiakii u niemowląt) to biegunka i spadek masy ciała. Jeśli zastanawiasz się więc, jak rozpoznać celiakię u dziecka – przyjrzyj się konsystencji jego stolców i wadze. Miej jednak na względzie, że celiakia u dzieci objawia się w ten sposób zaledwie w 10% przypadków!
Co to jest celiakia u dzieci? To choroba objawiająca się:
- zaburzeniem rozwoju,
- niskorosłością,
- nadmierną pobudliwością lub apatią,
- stałym zmęczeniem.
Objawy celiakii u niemowląt i starszych dzieci mają przede wszystkim postać dolegliwości gastrycznych. Ponadto przy celiakii u niemowlaka (a także starszych dzieci) może zostać zaburzona odporność. Warto więc podawać dzieciom probiotyki, by wesprzeć funkcjonowanie immunologi ich organizmów.
A co z celiakią u niemowląt karmionych piersią? Objawy zaburzenia w tym wypadku nie występują, nawet jeśli matka spożyje gluten! Pokarm produkowany jest bowiem z krwi, a nie treści żołądkowej. Możliwe byłoby wystąpienie wyłącznie alergii na gluten, ponieważ alergeny mogą przedostać się do mleka. Celiakii alergią jednak nie jest.
Celiakia – objawy u dorosłych
Jeszcze do niedawno diagnozowano wyłącznie objawy celiakii u małych dzieci. Obecnie coraz częściej rozpoznawana jest celiakia (objawy) u dorosłych.
Podobnie jak w przypadku objawów celiakii u dzieci, tak i w kontekście celiakii u dorosłych, objawy w 10% przypadków mogą mieć postać biegunek i spadku masy ciała (choć zdarzają się też przypadki współwystępowania celiakii i tycia na skutek stanu zapalnego błony śluzowej jelita cienkiego).
Co to jest celiakia u dorosłych? Celiakia u dorosłych jest chorobą, która może się objawiać:
- bolesnymi wzdęciami,
- zmianami samopoczucia (nadmierną pobudliwością lub apatią),
- stanami depresyjnymi,
- anemią,
- stałym zmęczeniem.
Mogą też wystąpić przy celiakii objawy neurologiczne jak ataki epilepsji czy neuropatia. Ponadto istnieje zależność między celiakią a niepłodnością, ponieważ zaburzone wchłanianie sprawia, że witaminy i minerały nie są przyswajane, co ma znaczenie dla jakości komórek płciowych.
Wiedząc, jakie są objawy celiakii u dorosłych, wyraźne widać, że nie są to wyłącznie dolegliwości gastryczne (a więc odmiennie niż w przypadku objawów celiakii u niemowlaka czy starszego dziecka).
Celiakia – dieta
Co jeść przy celiakii? Jeśli zdiagnozowano u ciebie celiakię, dieta bezglutenowa powinna towarzyszyć ci codziennie. Dieta na celiakię ma charakter eliminacyjny. A więc masz do czynienia przy celiakii z produktami dozwolonymi i zabronionymi. Więcej jednak musisz się zastanawiać przy celiakii czego nie jeść, niż co jeść.
Po zdiagnozowaniu zaburzenia konieczne jest stosowanie przez chorującego na celiakię – diety bezglutenowej. Co powinieneś o tym wiedzieć? Zgodnie z zaleceniami Polskiego Stowarzyszenie Celiakia (a dokładnie: Polskiego Stowarzyszenia Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej) podstawą jest dobrze zbilansowana dieta. Celiakia wyklucza spożywania produktów zawierających: pszenicę, jęczmień, żyto i owies.
A co przy celiakii można jeść? Dozwolone są:
- zboża: kukurydza, ryż, proso, gryka, amarantus, quinoa,
- ziemniaki,
- soja,
- tapioka,
- orzechy,
- nabiał,
- mięso,
- owoce i warzywa.
Jest jednak pewien problem dla chorujących na celiakię – co jeść w podróży? W trosce o chorujących na celiakię (chorobę genetyczną trzewną) gotowe produkty (a także potrawy restauracyjne) są oznaczane jako zawierające gluten lub jego pozbawione.
Przy celiakii w ciąży matka powinna stosować się do zaleceń diety bezglutenowej nie tylko ze względu na prawdopodobieństwo odziedziczenia choroby przez dziecko, ale też dla zachowania właściwego poziomu wchłaniania składników ważnych dla rozwoju płodu.
Celiakia – badania
Przy celiakii badania może wykonać lub zlecić do wykonania gastroenterolog. Warto przy tym pamiętać, że podczas wykonywania badania na celiakię nie powinna być stosowana dieta bezglutenowa. Celiakia może nie zostać w przeciwnym wypadku wykryta. Diagnostyka celiakii (badanie celiakii) obejmuje analizę zgłaszanych przez pacjenta objawów i serologiczne oraz genetyczne badania w kierunku celiakii (badanie krwi na celiakię).
Jeśli nie wiesz, jak zbadać celiakię – udaj się lekarza pierwszego kontaktu, który skieruje cię do gastroenterologa w celu rozpoczęcia leczenia celiakii.
Możesz co prawda samodzielnie udać się do laboratorium i wykonać badanie genetyczne na celiakię i badanie z krwi na celiakię. Jednak wyniki i tak musi zinterpretować gastroenterolog. On wskaże też odpowiednie metody leczenia celiakii. Badanie krwi czy badania genetyczne celiakii są jednak zawsze podstawą prawidłowej diagnostyki celiakii i leczenia celiakii.
Czy wykorzystuje się w diagnostyce celiakii gastroskopię? Jak zdiagnozować celiakię w ten sposób? Przy celiakii gastroskopia łączona jest z biopsją. W celu rozpoznania celiakii pobierany jest wycinek błony śluzowej jelita cienkiego uszkodzonego przez celiakię. Jak wykryć chorobę dzięki tym badaniom? Próbka wysyłana jest do badania histopatologicznego i oceny wyglądu śluzówki. Po trzech tygodniach wynik daje pewność co do rozpoznania zaburzenia.
Test na celiakię
Jakie badania krwi na celiakię warto wykonać? W celu diagnozy celiakii konieczne jest wykonanie testu na celiakię. Test na celiakię z krwi może obejmować oznaczenie przeciwciał celiakii, a niekiedy także dodatkowo potwierdzające celiakię badanie genetyczne.
Są to stosunkowo kosztowne badania na celiakię. Cena zależy od typu wykonywanego testu i samego laboratorium. Przy diagnostyce cena może się też znacząco się różnić w zależności od miasta jego wykonania.
Odbierając wynik testu – zauważysz adnotację „celiakia susp.”. Oznacza to podejrzenie choroby, a nie jej rozpoznanie. Zatem jak wykryć celiakię? Jak rozpoznać celiakię u dorosłych i dzieci? Konieczne jest poszerzenie diagnostyki. Warto wykonać poza badaniem serologicznym na celiakię – test genetyczny i gastroskopię z biopsją, a następnie omówić ich wyniki z gastroenterologiem.
Jakie badania na celiakię?
Przy celiakii diagnoza stawiana jest na podstawie badania krwi. Niezbędne do potwierdzenia celiakii jest badanie przeciwciał. Są to standardowe przy celiakii testy serologiczne (tzw. panel celiakia) na obecność przeciwciał:
- tTG (IgA i IgG),
- EmA (IgA i IgG),
- AgA (IgA i IgG).
Badania genetyczne (celiakia)
Chorujesz na celiakię? Jakie badania poza analizą serologiczną wykonać? Zarówno przy celiakii u noworodka, jak i dorosłego cenne są testy genetyczne na celiakię. Lekarz i na nie może cię skierować, aby potwierdzić obecność antygenów HLA-DQ2 i HLA-DQ8. U ok. 90% pacjentów chorobę wykrywa się dzięki stwierdzeniu obecności genu HLA-DQ2, a u 10% – HLA-DQ8.
Badania na celiakię – cena
Ile kosztuje badanie na celiakię? W diagnostyce celiakii cena badania zależy od wykonywanych testów na celiakię. Spodziewaj się jednak, że cennik diagnostyki celiakii nie będzie najtańszy:
- sama gastroskopia (badanie celiakii) – cena 250 zł,
- gastroskopia z biopsją (badanie celiakii) – cena 300–400 zł,
- zalecane przy celiakii badanie genetyczne – cena 200–500 zł,
- podstawowe przy celiakii badanie krwi – cena 300 zł,
- oznaczenie tylko przeciwciał IgA przy badanie na celiakię z krwi – cena 50 zł,
- oznaczenie tylko przeciwciał IgG przy badaniu krwi na celiakię – cena 50 zł
Przy celiakii koszt badania krwi zależy więc od liczby i rodzaju zleconych badań. Jednak rzadko kiedy zleca się wykonanie wyłącznie jednego testu na celiakię. Cena więc raczej jest sumą kilku badań i wynosi kilkaset złotych.
Otrzymując zalecenie wykonania badania w kierunku celiakii cena, którą przyjdzie ci zapłacić, nie będzie niestety niska. Bez względu na to, czy wykonasz genetyczny, czy serologiczny test na celiakię – cena jest jednak tego warta. Wszak chodzi o twoje zdrowie!
Celiakia – przyczyny
Możesz nawet nie wiedzieć, że chorujesz na celiakię, a przyczyny biegunek czy anemii upatrywać gdzie indziej. Wbrew obiegowym plotkom nie wywołuje celiakii bakteria ani alergeny. Jakie są zatem przyczyny celiakii? Winowajcą są prolaminy, czyli białka proste nazywane glutenem. Celiakia to wynik nietolerancji organizmu na ten związek (dlatego właściwa dieta w celiakii jest tak ważna).
Celiakia – leczenie
Czy celiakię można wyleczyć? A jeśli tak to, jak leczyć celiakię? Nad tym, czy celiakia jest uleczalna, zastanawia się każdy, kto otrzymał potwierdzającą diagnozę. Jedynym sposobem na złagodzenie objawów jest dieta bezglutenowa. To też w większości przypadków jedyny sposób leczenia zaburzenia.
Leki na celiakię
Po wykonaniu badania na celiakię (koszt którego był dużym obciążeniem) z pewnością stosujesz dietę bezglutenową. Niestety niekiedy choroba jest na nią odporna. Wówczas konieczne jest wdrożenie leków na celiakię. Leki te należą do immunosupresantów i glikokortykosteroidów.
Celiakia – powikłania
Bardzo podstępna jest choroba trzewna (celiakia). Co to za choroba i jakie są jej konsekwencje? Powikłania celiakii to stopniowe spłaszczenie i zanikanie kosmków jelitowych oraz stany zapalne i uszkodzenia samej błony śluzowej jelita cienkiego. Nieleczonej celiakii skutkiem jest w efekcie zaburzenie wchłaniania.
Celiakia (choroba), może spowodować rozwój innych zaburzeń oddziałujących na zdrowie. Na czym polega celiakia w tym kontekście? Wraz z jej rozwojem, gdy nie jest stosowana dieta przy celiakii, może rozwinąć się m.in.: cukrzyca, choroba tarczycy (w tym choroba Hashimoto) i anemia. Dochodzi też do demineralizacji kości i zaburzenia płodności.
Omawiając temat tego, co to celiakia z powikłaniami nie sposób nie wspomnieć o innych następstwach zaniechania leczenia:
- zaburzenia psychiczne (stany depresyjne, schizofrenia),
- zaburzenia neurologiczne (ataksja, epilepsja),
- nowotwory,
- zaburzenie odporności przez niedobór całkowity IgA (celiakia IgA).
Czy celiakia jest dziedziczna?
Zastanawiasz się, czy celiakia jest dziedziczna? Zależność między celiakią a ciążą jest ścisła. Jeśli matka lub biologiczny ojciec chorują – prawdopodobnie i dziecko zachoruje. Celiakia jest bowiem chorobą genetyczną. Za jej dziedziczenie odpowiadają geny systemu HLA. Dlatego podczas badań genetycznych sprawdza się obecność antygenów HLA-DQ2 i HLA-DQ8.
Szacuje się, że ryzyko odziedziczenia celiakii przez krewnych pierwszego stopnia (rodzice, dzieci) wynosi do 15%, a jeśli obecne są antygeny zgodności tkankowej (HLA) – nawet 30%.
Bibliografia:
- I. Dzik, A Dobrzycka, Celiakia – definicja, diagnoza, objawy i sposób leczenia, „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne” 2020, nr 10(4), s. 255–262.
- (red.) G. Konińska, A. Marczewska i in., Celiakia i dieta bezglutenowa, Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej, Warszawa 2018.
