Na co pomaga betaina HCl – korzyści, zastosowanie i przeciwwskazania

Choć wyizolowano ją z buraków już w XIX wieku, dopiero współczesne badania pokazały, jak szeroki wpływ wywiera na metabolizm człowieka.

Betaina – pochodna najprostszego aminokwasu białkowego – wspomaga trawienie, bierze udział w metylacji homocysteiny i może wpływać na adaptację wysiłkową. W suplementacji sięga się po nią coraz częściej – także w połączeniu z pepsyną.

Kiedy warto ją rozważyć?

Najważniejsze informacje

• Betaina to związek naturalnie obecny m.in. w burakach, mięsie i owocach morza.

• Jej obecność w diecie wspiera metabolizm homocysteiny i utrzymanie równowagi metylacyjnej.

• Suplementacja betainą HCl wspomaga trawienie, szczególnie u osób z obniżonym poziomem kwasu żołądkowego i problemami z przyswajaniem białek.

• W praktyce klinicznej zaleca się stosować betainę podczas posiłków – najlepiej tych najbardziej obfitych, zawierających mięso lub produkty wysokobiałkowe.

• Badania sugerują, że pomaga betaina w kształtowaniu masy mięśniowej, wpływając na adaptację wysiłkową i zmniejszenie poziomu kortyzolu po treningu siłowym.

Co to jest betaina?

Betaina (trimetyloglicyna) należy do grupy naturalnie występujących związków organicznych, powstających m.in. w wyniku utleniania choliny – substancji obecnej w błonach komórkowych oraz w żółci. Jej struktura chemiczna to pochodna glicyny – najprostszego aminokwasu białkowego – do której przyłączono trzy grupy metylowe (−CH₃). Ta budowa umożliwia betainie pełnienie roli donora grup metylowych, co stanowi punkt wyjścia dla wielu procesów metabolicznych w organizmie.

W ustroju betaina występuje naturalnie, ale jej stężenie zależy od stylu życia, diety i aktywności enzymatycznej w wątrobie oraz nerkach. W warunkach fizjologicznych magazynowana jest głównie w komórkach pod wpływem stresu osmotycznego – czyli nagłej zmiany ciśnienia osmotycznego w środowisku zewnątrzkomórkowym.

Jako pochodna glicyny, betaina odgrywa istotną rolę w przemianach homocysteiny – siarkowego aminokwasu pośredniego. W obecności specjalnego enzymu BHMT betaina przekazuje wspomnianą wcześniej grupę metylową homocysteinie, przekształcając ją w metioninę. Równolegle powstaje dimetyloglicyna (DMG), która ulega dalszemu metabolizmowi. Ten proces, zachodzący głównie w wątrobie, jest niezbędny dla utrzymania prawidłowego stężenia homocysteiny w osoczu​.

W praktyce klinicznej betainę stosuje się w formie suplementu diety w celu wsparcia procesów trawiennych.

• Suplementacja ma na celu stymulację produkcji kwasu solnego (HCl) w żołądku, co stanowi istotny element prawidłowego trawienia białek oraz absorpcji składników odżywczych. W przypadku niedoboru HCl, może dochodzić do zaburzeń przyswajania żelaza, cynku, wapnia oraz witaminy B12 – dlatego w niektórych grupach pacjentów zaleca się rozważenie spersonalizowanego dawkowania betainy​.

Chlorowodorek betainy (betaina HCl) – działanie i zastosowanie

Betaina HCl to związek chemiczny, którego struktura łączy betainę z cząsteczką kwasu solnego. W warunkach klinicznych stosuje się go jako preparat mający na celu czasowe obniżenie pH w świetle żołądka – zwłaszcza u osób z rozpoznaną hipoklorhydrią (niskim wydzielaniem kwasu solnego).

Niedobór kwasu żołądkowego prowadzi do zaburzenia pierwszego etapu procesu trawienia, czyli denaturacji białek i aktywacji enzymów trawiennych, takich jak pepsyna – co może skutkować trudnościami w rozkładzie białek i niepełnym przyswajaniem składników odżywczych.

• W badaniach opisano, że optymalne pH dla aktywności pepsyny mieści się w zakresie 1,8–2,3, a jej aktywacja wymaga środowiska o pH nieprzekraczającym 2,5​. Gdy środowisko żołądkowe pozostaje zbyt zasadowe – jak dzieje się u części osób starszych lub przewlekle przyjmujących inhibitory pompy protonowej – dochodzi do osłabienia trawienia białek i ograniczenia absorpcji mikroskładników (m.in. żelaza, cynku, wapnia oraz witaminy B12). Betaina HCl, przyjmowana w trakcie posiłku, może pomóc w przywróceniu odpowiedniego poziomu kwasu solnego i poprawie komfortu trawiennego.

Chlorowodorek betainy stosuje się najczęściej w postaci suplementu – jako monoskładnikowy preparat lub w połączeniu z enzymami trawiennymi, które wzmacniają efekt wsparcia dla układu trawiennego. Korzystny wpływ betainy HCl obserwuje się szczególnie u osób z objawami, które mogą sugerować zaburzenia w produkcji kwasu żołądkowego.

Zaliczają się do nich:

• uczucie pełności po posiłku,

• wzdęcia,

• odbijanie

• niestrawność po spożyciu posiłków zawierających białka zwierzęce.

Betaina w diecie – poznaj naturalne źródła

Największe ilości betainy występują w burakach cukrowych (Beta vulgaris), z których związek ten został po raz pierwszy wyizolowany już w XIX wieku. Zawartość betainy w świeżym korzeniu może sięgać 1,0-1,7% suchej masy, a jej ilość zależy od warunków uprawy, sposobu przechowywania i etapu zbioru. Betaina gromadzi się w komórkach roślinnych jako osmoregulator – czyli substancja regulująca równowagę wodno-elektrolitową, chroniąca białka i błony przed skutkami stresu osmotycznego.

• Już teraz zwrócimy uwagę na to, jak duże znaczenie ma rodzaj wybieranego suplementu. Ważne jest by sięgać tylko po preparty sprawdzonych producentów. W UNS dajemy gwarancję jakości surowca i standaryzacji na zawartość substancji czynnej – to od niej zależy efekt, jaki uda nam się osiągnąć.

Oprócz buraków, betaina naturalnie występuje w:

• otrębach pszenicznych i kiełkach zbóż (szczególnie pszenicy i owsa),

• szpinaku, jarmużu i boćwinie,

• komosie ryżowej i amarantusie,

• owocach morza – takich jak małże, ostrygi i krewetki,

• wołowinie, cielęcinie oraz drobiu,

• niektórych serach dojrzewających oraz pełnym mleku.

Zawartość betainy w produktach spożywczych bywa bardzo zmienna – nie tylko ze względu na ich gatunek, ale również na stopień przetworzenia. Gotowanie i mrożenie mogą znacznie obniżać stężenie tego związku.

Organizm człowieka syntetyzuje betainę endogennie – głównie w wątrobie – wykorzystując cholinę jako substrat. W warunkach prawidłowo zbilansowanej diety nie istnieje jednoznacznie określone dzienne zapotrzebowanie na betainę, ponieważ nie zalicza się jej do składników niezbędnych.

• Jednak w sytuacjach obciążenia metabolicznego, niedoboru choliny lub zwiększonego stresu osmotycznego – np. u sportowców, osób z zespołem metabolicznym czy chorobami wątroby – zawartość betainy w diecie może okazać się niewystarczająca. W takich przypadkach uzasadnione bywa jej dodatkowe dostarczanie z żywnością lub w postaci suplementu.

Suplementacja betainą HCl

Wprowadzenie suplementacji betainą HCl najczęściej rozważa się w sytuacjach związanych z zaburzeniami funkcji układu pokarmowego. U osób z przewlekle niską produkcją kwasu żołądkowego – potwierdzoną objawami lub badaniami – betaina HCl może pełnić rolę wspierającą w przywracaniu prawidłowego pH w żołądku. Takie wsparcie bywa szczególnie przydatne w kontekście trawienia białek, przyswajania składników odżywczych i redukcji objawów dyskomfortu po spożyciu bardziej obfitych posiłków.

Włączenie suplementu powinno jednak wynikać z indywidualnych potrzeb organizmu, uwzględniać aktualny stan zdrowia i historię kliniczną – zwłaszcza w przypadku wcześniej rozpoznanych chorób przewodu pokarmowego. Dobrze zaplanowane postępowanie może przynieść korzyść nie tylko w odniesieniu do procesów trawiennych, ale także w przypadku zaburzeń związanych z metabolizmem homocysteiny (z ukierunkowaniem na profilaktykę chorób serca) czy brakiem apetytu w przebiegu przewlekłych stanów zapalnych.

Suplementy diety najwyższej jakości

W suplemencie diety marki UNS zastosowano połączenie chlorowodorku betainy (650 mg) oraz pepsyny 1:3000 NF (150 mg). Takie zestawienie odzwierciedla fizjologiczne warunki występujące w świetle żołądka – miejsce, w którym inicjowany jest proces trawienia białek.

• Betaina HCl odpowiada za zakwaszenie środowiska żołądkowego poprzez zwiększenie dostępności jonów wodorowych i tym samym sprzyja aktywacji enzymu proteolitycznego – właśnie pepsyny.

• Pepsyna rozkłada długie łańcuchy peptydowe do krótszych fragmentów, przygotowując je do dalszego trawienia w jelicie cienkim. Aby mogła rozpocząć swoje działanie, wymaga pH poniżej 3,0.

Krótki skład i konkretne działanie

Tak krótki skład suplementu – pozbawiony dodatków smakowych, substancji wypełniających czy syntetycznych barwników – wskazuje na wysoką jakość preparatu. Obecność wyłącznie aktywnych substancji oraz kapsułki celulozowej (hydroksypropylometylocelulozy) świadczy o czystości składu i precyzyjnym ukierunkowaniu na konkretną funkcję fizjologiczną. Preparat nie zawiera składników pochodzenia zwierzęcego ani glutenu – co zwiększa jego bezpieczeństwo dla osób z nadwrażliwością pokarmową.

Co szczególnie istotne, stosowanie betainę w połączeniu z pepsyną – nawet tej najwyższej jakości –należy ustalać zgodnie z indywidualnymi potrzebami organizmu. W przypadku wątpliwości należy skonsultować suplementację z lekarzem.

Dawkowanie betainy – jak wdrożyć suplementację, by osiągać najlepsze efekty?

W praktyce klinicznej najczęściej stosuje się betainę HCl w formie kapsułek. Suplement należy przyjmować w trakcie posiłku – najlepiej w połączeniu z najbardziej kalorycznymi posiłkami dnia, zawierającymi białka zwierzęce.

Dawkowanie betainy powinno rozpoczynać się od najmniejszej możliwej dawki – zwykle jednej kapsułki zawierającej od 300 do 650 mg betainy HCl – a następnie może być stopniowo zwiększane.

Czas trwania suplementacji powinien zależeć od reakcji układu pokarmowego i obecności objawów, które wskazują na niedobór kwasu chlorowodorowego. U niektórych osób już po 2–3 tygodniach obserwuje się poprawę komfortu trawiennego.

• W badaniach analizujących wpływ betainy HCl na przyswajanie składników odżywczych podkreślano, że skuteczność suplementu zależy od odpowiedniego doboru dawki oraz jednoczesnej podaży enzymów.

W sytuacji długotrwałego stosowania konieczne bywa monitorowanie równowagi kwasowo-zasadowej oraz ocena ewentualnych interakcji betainy z innymi składnikami diety lub lekami.

Podstawy świadomej suplementacji

Przed rozpoczęciem suplementacji betainą należy przeanalizować potencjalne przeciwwskazania i ryzyko interakcji – zarówno z lekami, jak i z innymi substancjami czynnymi.

Najważniejsze przeciwwskazania obejmują:

• chorobę wrzodową żołądka lub dwunastnicy,

• refluks żołądkowo-przełykowy o dużym nasileniu,

• aktywne zapalenie błony śluzowej żołądka,

• stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych w dużych dawkach.

W takich przypadkach suplementacja betainą HCl może nasilać objawy i przyczyniać się do uszkodzenia błony śluzowej.

Interakcje betainy obejmują również możliwość osłabienia wchłaniania niektórych leków przyjmowanych doustnie – zwłaszcza preparatów zobojętniających kwas żołądkowy oraz leków rozkładanych w środowisku zasadowym.

• Badania in vitro sugerują także możliwość oddziaływania betainy z substancjami zawierającymi grupy metylowe lub aktywnymi aminokwasami – co może modyfikować biodostępność suplementów dla sportowców ukierunkowanych na budowę masy mięśniowej​.

W przypadku przedawkowania betainy HCl – szczególnie przy stosowaniu dużych dawek bez wcześniejszego dostosowania do stanu fizjologicznego – mogą pojawić się objawy takie jak zgaga, ból żołądka, biegunka lub nadmierne wydzielanie śluzu. Wówczas konieczna bywa przerwa w suplementacji oraz ocena parametrów biochemicznych.

Włączenie betainy do codziennej rutyny żywieniowej należy zawsze poprzedzić konsultacją z lekarzem lub dietetykiem klinicznym – zwłaszcza jeśli w wywiadzie pojawiają się choroby serca, przewlekłe zapalenia przewodu pokarmowego lub stosowanie złożonych schematów farmakoterapii.

Betaina a sport – wpływ na wydolność i skład ciała

W ostatnich latach betaina zwróciła uwagę naukowców jako potencjalny składnik wspierający adaptację wysiłkową oraz rozwój masy mięśniowej.

W badaniach interwencyjnych z udziałem sportowców oceniano wpływ betainy HCl na parametry siłowe, moc, wytrzymałość lokalną oraz poziom wybranych markerów biochemicznych związanych z regeneracją powysiłkową.

Betaina – jako pochodna najprostszego aminokwasu białkowego, czyli glicyny – pełni w komórkach funkcję donora grup metylowych. W warunkach stresu metabolicznego, który towarzyszy intensywnemu treningowi siłowemu, może wspierać przemiany fosfokreatyny, wpływać na stabilność błon komórkowych i ograniczać nadmierne uszkodzenia mięśni szkieletowych.

• W badaniach z użyciem protokołu obejmującego ćwiczenia złożone (przysiady czy martwy ciąg), zaobserwowano, że suplementacja betainą zwiększa liczbę wykonanych powtórzeń oraz obniża poziom mleczanu we krwi po wysiłku.

Czy sportowcy mogą bezpiecznie stosować betainę?

Dotychczas nie zaobserwowano niekorzystnych interakcji betainy z najczęściej stosowanymi składnikami diety sportowca – m.in. kreatyną, leucyną czy argininą – co umożliwia jej łączenie z innymi suplementami w ramach zindywidualizowanego planu wspierającego adaptację wysiłkową.

Osoby z chorobami serca lub przyjmujące farmakoterapię przewlekłą powinny skonsultować włączenie suplementacji z lekarzem, uwzględniając wszystkie czynniki ryzyka.

Betaina i ocet jabłkowy – czy to ma sen?

Oba składniki wspomagają trawienie, ale ich mechanizmy działania różnią się istotnie.

• Ocet – dzięki zawartości kwasu octowego – zwiększa kwasowość treści żołądkowej w sposób łagodny i krótkotrwały.

• Betaina, przyjmowana w postaci chlorowodorku, wpływa na pH silniej i dłużej – przywracając środowisko niezbędne do aktywacji enzymów trawiennych.

Chociaż w internetowych publikacjach często pojawia się informacja, że ocet jabłkowy „wspomaga trawienie”, jego regularne picie może wiązać się z więcej negatywnymi skutkami niż rzeczywistą korzyścią fizjologiczną. Kwas octowy drażni błonę śluzową żołądka i przełyku, może zaostrzać objawy refluksu oraz wpływać na szkliwo zębów. W praktyce nie rekomenduje się takiej formy „domowej suplementacji”, zwłaszcza jeśli istnieją bezpieczniejsze i lepiej przebadane alternatywy – jak choćby standaryzowana betaina HCl.

Bibliografia

1. Guilliams, T. G., & Drake, L. E. (2020). Meal-time supplementation with betaine HCl for functional hypochlorhydria: what is the evidence?. Integrative Medicine: A Clinician's Journal, 19(1), 32.

2. Grizales, A. M., Patti, M. E., Lin, A. P., Beckman, J. A., Sahni, V. A., Cloutier, E., ... & Goldfine, A. B. (2018). Metabolic effects of betaine: a randomized clinical trial of betaine supplementation in prediabetes. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 103(8), 3038-3049.

3. Ismaeel, A. (2017). Effects of betaine supplementation on muscle strength and power: a systematic review. The Journal of Strength & Conditioning Research, 31(8), 2338-2346.

4. Truitt, C., Hoff, W. D., & Deole, R. (2021). Health functionalities of betaine in patients with homocystinuria. Frontiers in Nutrition, 8, 690359.

5. Rajdl, D., Racek, J., Trefil, L., Stehlik, P., Dobra, J., & Babuska, V. (2016). Effect of folic acid, betaine, vitamin B6, and vitamin B12 on homocysteine and dimethylglycine levels in middle-aged men drinking white wine. Nutrients, 8(1), 34.