Adaptogeny to surowce roślinne o wyjątkowym działaniu. Nie leczą one objawów konkretnej choroby a pomagają przywrócić i utrzymać odpowiednią równowagę organizmu, chroniąc przed stresem i zmniejszając ryzyko wystąpienia różnych schorzeń. Czym dokładnie są adaptogeny i czy warto je stosować?
Czym są adaptogeny?
Zacznijmy od tego co to są adaptogeny. Chociaż termin ten wywodzi się w połowy XX wieku, współcześnie wciąż nie został jednoznacznie zdefiniowany. Wszystkie definicje adaptogenów łączy jednak pięć cech wspólnych, o których możesz przeczytać w dalszej części artykułu.
Adaptogeny - podstawowe informacje
Naturalne pochodzenie
Adaptogeny to surowce roślinne, ich wyciągi lub substancje naturalne.
Holistyczne działanie
Adaptogeny oddziałują na cały organizm a nie specyficzne organy.
Działanie adaptogenne
Rośliny adaptogenne wspomagają organizm w utrzymaniu stanu równowagi i przystosowaniu się do niekorzystnych warunków.
Mechanizm działania
Adaptogeny wykazują wielokierunkowy wpływ na układ immunologiczny oraz neuroendokrynny regulując metabolizm i równowagę organizmu poprzez oddziaływanie na hormony stresowe (m.in. kortyzol, kortykotropina) i ich receptory.
Bezpieczeństwo stosowania
Adaptogeny nie wykazują silnych działań niepożądanych, nie prowadzą do uzależnienia i rozwoju tolerancji.
Jak działają adaptogeny?
Adaptogeny pomagają zachować prawidłową równowagę organizmu. Ich działanie możliwe jest poprzez ułatwienie dostosowania się (adaptacji) do trudnych warunków, poprzez korzystny wpływ na wydolność fizyczną i psychiczną. Adaptogeny:
- znoszą zmęczenie,
- poprawiają koncentrację,
- wspierają zdrowie redukując ryzyko zachorowania na niektóre choroby cywilizacyjne.
Podobnie jak w przypadku witamin i minerałów, adaptogeny wspomagają prawidłowe funkcjonowanie organizmu w sposób holistyczny – oddziałując na cały organizm, nie konkretne organy czy objawy. Chronią przed niekorzystnym działaniem stresu i czynników środowiskowych, zarówno wewnętrznych (np. emocjonalnych), jak i zewnętrznych (np. niska/wysoka temperatura).
Najpopularniejsze adaptogeny
Adaptogeny to szeroka grupa roślin korzystnie wpływających na zdrowie. Do najbardziej znanych zaliczany jest żeń-szeń, ashwagandha, gotu kola oraz różeniec górski.
Wąkrota azjatycka
Inaczej nazywana Gotu kola to roślina polecana na problemy z koncentracją, pamięcią oraz lękami. Mechanizm działania wąkrotki azjatyckiej obejmuje między innymi tworzenie nowych połączeń nerwowych, które przekładają się na poprawę funkcjonowania układu nerwowego.
Żeń-szeń
Żeń-szeń polecany jest również na problemy z koncentracją, ale także podnosi libido i może wspierać terapie przeciwnowotworowe. Adaptogenne działanie żeń-szenia obejmuje stymulację układu odpornościowego oraz zwalczanie wolnych rodników.
Ashwagandha
Ashwagandha to jeden z najbardziej popularnych adaptogenów. Skutecznie łagodzi stres zmniejsza uczucie zmęczenia oraz poprawia jakość snu. Więcej na temat ashwagandhy przeczytasz w artykule: Co to jest ashwagandha i co daje jej stosowanie?
Różeniec górski
Arktyczny korzeń, czyli różeniec górski to kolejny z lepiej poznanych adaptogenów. Korzystnie wpływa na samopoczucie oraz działanie układu nerwowego i krwionośnego. Polecany szczególnie sportowcom, osobom aktywnym fizycznie i umysłowo.
Cytryniec chiński
Cytryniec chiński znany jest głównie dzięki silnym zdolnościom antyoksydacyjnym, które pozytywnie oddziałują na organizm człowieka.
Maca
Pieprzyca peruwiańska, czyli korzeń maca to popularny adaptogen oraz afrodyzjak. Polecany jest przede wszystkim na poprawę płodności, zarówno kobiety, jak i mężczyzny.
Traganek błoniasty
To kolejny adaptogen polecany na płodność i odporność. Poza tym korzystnie wpływa na układ pokarmowy, odpornościowy oraz działa pomocne w zaburzeniach gospodarki węglowodanowej.
W jakich sytuacjach warto stosować adaptogeny?
Stosowanie adaptogenów szczególnie polecane jest w czterech poniższych sytuacjach:
- w okresie wzmożonego stresu, zarówno psychicznego, jak i fizycznego,
- w okresie osłabienia odporności,
- w przypadku intensywnej nauki,
- w poprawie wyników sportowych i regeneracji potreningowej.
Jak dawkować adaptogeny?
Dawkowanie adaptogenów zależy od trzech czynników:
- rodzaju preparatu,
- indywidualnych potrzeb organizmu,
- potencjalnych interakcji z lekami i innymi suplementami diety.
Stosowanie adaptogenów powinno być zgodne z instrukcją na opakowaniu lub indywidualnie opracowanymi zaleceniami lekarza czy dietetyka.
Suplementy z adaptogenami dostępne są w postaci kapsułek, tabletek, ekstraktów lub ziołowych herbat, z których każda może mieć inne dawkowanie. Przed rozpoczęciem stosowania adaptogenów dobrze skonsultować się z lekarzem, w celu dostosowania dawkowania do indywidualnych potrzeb zdrowotnych.
Skutki uboczne adaptogenów
Jedną z ważniejszych zalet adaptogenów jest bezpieczeństwo ich stosowania. W przeciwieństwie do mających podobne wskazania stymulantów, nawet najsilniejsze adaptogeny nie prowadzą do rozwoju uzależnienia, tolerancji i rzadko niosą za sobą działania niepożądane. Jednak pomimo rzadkich przypadków skutków ubocznych, każdy organizm może reagować inaczej na suplementy, dlatego ważne jest śledzenie reakcji organizmu i konsultacja z lekarzem w przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepokojących objawów.
Ze względu na egzotyczne pochodzenie tych surowców dużą rolę odgrywa jednak to, gdzie kupujemy adaptogeny – produkty pochodzące z wątpliwych źródeł mogą charakteryzować się zafałszowanym lub błędnie zidentyfikowanym składem.
Korzyści wynikające z używania adaptogenów
Wielokierunkowy mechanizm działania, szerokie zastosowania i wysoki profil bezpieczeństwa zdają się jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie czy warto stosować adaptogeny. Istotny jest także ogólny wpływ adaptogenów na poprawę naszego zdrowia – nie tylko wspierają one funkcje poznawcze oraz sprawność fizyczną i psychiczną, ale wykazują też korzystne działanie w zapobieganiu chorobom cywilizacyjnym takim jak cukrzyca czy miażdżyca. Najskuteczniejsze z nich i najlepiej przebadane, takie jak chociażby żeń-szeń indyjski (Panax ginseng), żeń-szeń syberyjski (Eleutherococcus senticosus) czy różeniec górski (Rhodiola rosea) są surowcami o potwierdzonym działaniu, zarówno w oparciu o długoletnią tradycję stosowania jak i wyniki współczesnych badań klinicznych. Do trzech najważniejszych korzyści należy:
- Redukcja stresu i poprawa zdolności adaptacyjnych - adaptogeny wpływają na regulację reakcji organizmu na bodźce stresogenne, czyli wspierają zdolność organizmu do dostosowywania się do zmieniających się warunków. Taki mechanizm może skutkować lepszą odpornością na stres oraz poprawą ogólnego samopoczucia.
- Lepsza odporność, zmniejszenie ryzyka infekcji - adaptogeny wpływają na stymulację produkcji białych krwinek i wzmocnienie mechanizmów obronnych organizmu.
- Zwiększenie energii i wydolności fizycznej - popularne adaptogeny, takie jak żeń-szeń czy różeniec górski mają zdolność do zwiększania energii i wydolności fizycznej. Regularne stosowanie ich przyczynia się do poprawy kondycji fizycznej, wytrzymałości oraz redukcji uczucia zmęczenia.
Kto może korzystać z adaptogenów?
Korzyści ze stosowania adaptogenów mogą być zauważalne szczególnie przez osoby, które:
- doświadczają wzmożonego stresu zarówno psychicznego, jak i fizycznego, a jednocześnie poszukują naturalnych metod łagodzenia napięcia i poprawy samopoczucia.
- chcą wzmocnić odporność i zmniejszyć ryzyko zachorowania na infekcje, zwłaszcza w okresach zwiększonego narażenia na choroby.
- są aktywne fizycznie i poszukują sposobów na zwiększenie wydolności i szybszą regenerację po treningach.
- zmagają się z chorobami cywilizacyjnymi, takimi jak nadciśnienie, miażdżyca czy cukrzyca.
Osoby cierpiące na przewlekłe choroby, szczególnie wspomniane wyżej choroby cywilizacyjne, mogą rozważyć suplementację adaptogenami. Adaptogeny poprawiają funkcje metaboliczne, a nawet mogą regulować ciśnienie krwi. Należy jednak pamiętać, że adaptogeny nie zastąpią tradycyjnego leczenia i zawsze powinny być stosowane jako dodatek i tylko po konsultacji z lekarzem.
Przeciwwskazania do stosowania adaptogenów
Pomimo wysokiego profilu bezpieczeństwa, adaptogeny nie są przeznaczone dla wszystkich. Ze względu na niewielką ilość badań prowadzonych wśród dzieci, większość z nich jest przeznaczona do stosowania jedynie przez osoby dorosłe. Innymi przeciwwskazaniami do stosowania adaptogenów są także ciąża i okres karmienia piersią, przyjmowanie leków mogących wchodzić z nimi w interakcje (m.in. leki przeciwdepresyjne, wpływające na krzepliwość krwi), a w niektórych przypadkach choroba nadciśnieniowa (żeń-szeń syberyjski może podnosić ciśnienie krwi). Należy także unikać długotrwałego stosowania surowców adaptogennych – zazwyczaj zaleca się 2-3 miesięczne terapie przerywane kilku tygodniowymi przerwami.
Kto nie może stosować adaptogenów?
Adaptogeny nie są przeznaczone dla dzieci, kobiet w ciąży oraz karmiących piersią.
Kobiety w ciąży
Dlaczego kobiety w ciąży powinny unikać stosowania adaptogenów? Przede wszystkim ze względu na brak wystarczających badań naukowych, które potwierdzałyby bezpieczeństwo adaptogenów dla rozwijającego się płodu oraz, które sprawdziłyby potencjalne ryzyko dla zdrowia dziecka.
Kobiety podczas okresu laktacji
Podobnie jest w przypadku kobiet karmiących piersią. Kobiety te powinny powstrzymać się od stosowania adaptogenów, ponieważ mogą one przenikać do mleka matki i wpływać na dziecko, brakuje wystarczających danych dotyczących bezpieczeństwa.
Podsumowanie
Rośliny adaptogenne, takie jak cytryniec chiński, traganek błoniasty czy witania ospała są skutecznie wykorzystywane w procesie wspierania zdrowia. Suplementy z adaptogenami mogą pomóc w redukcji skutków ubocznych przewlekłego stresu. Mogą także poprawić zdrowie ogólnie, mają działanie profilaktycznie w przypadku chorób cywilizacyjnych oraz mogą wspierać ich leczenie.
Bibliografia:
- Lamer-Zarawska E, Kowal-Gierczak B, Niedworok J. Fitoterapia i Leki Roślinne. PZWL, Warszawa 2014.
- Lian-ying L, Yi-fan H, Li L i wsp. A preliminary review of studies on adaptogens: comparison of their bioactivity in TCM with that of ginseng-like herbs used worldwide. Chinese Medicine 2018; 13(57).
- Panossian A, Efferth T, Shikov A i wsp. Evolution of the adaptogenic concept from traditional use to medical systems: Pharmacology of stress and aging-related diseases. Medicinal Research Reviews 2021; 41: 630-703.
- Panossian A, Wikman G. Effects of Adaptogens on the Central Nervous System and the Molecular Mechanisms Associated with Their Stress—Protective Activity. Pharmaceuticals 2010; 3: 188-224.
