Melatonina jest hormonem produkowanym przez szyszynkę. W ustroju pełni przede wszystkim rolę regulującą rytm okołodobowy. Wykazano, że u wielu osób cierpiących z powodu bezsenności poziom melatoniny w organizmie jest zbyt niski. Rozwiązaniem może być wówczas stosowanie leków lub suplementów zawierających ją w składzie. W artykule przedstawiamy najważniejsze informacje na temat działania melatoniny i jej zastosowania.
Właściwości melatoniny
Melatonina to hormon, który w ludzkim ustroju produkowany jest przez ośrodkowy układ nerwowy, a konkretnie przez szyszynkę. Do syntezy tego związku niezbędny jest L-tryptofan, który przekształca się w serotoninę, z której następnie powstaje melatonina. Stężenie melatoniny w ustroju zależne jest światła. W godzinach wieczornych produkcja hormonu stopniowo wzrasta i osiąga szczyt w środku nocy, po czym zaczyna stopniowo maleć w godzinach wczesnoporannych.
Regulacja cyklu okołodobowego to jednak nie jedyne cenne właściwości melatoniny. Związek ten wykazuje także działanie przeciwutleniające oraz przeciwzapalne, dzięki czemu wzmacnia odporność. Ponieważ receptory wiążące melatoninę obecne są w wielu strukturach ludzkiego ciała, podkreśla się, że działanie tego hormonu na ustrój i jego wpływ na zdrowie mają charakter kompleksowy.
Jak działa melatonina?
Działanie melatoniny polega przede wszystkim na poprawie jakości snu poprzez skracanie czasu zasypiania. Mechanizm tego rodzaju aktywność ma związek z bezpośrednim efektem nasennym, wynikającym najprawdopodobniej z oddziaływania na ośrodkowy układ GABA-ergiczny. Z drugiej zaś strony melatonina działa też poprzez wiązanie z ośrodkowymi receptorami melatoninowymi (MT1 i MT2), dzięki czemu synchronizuje cykl dobowy ze zmianami oświetlenia, a także długością trwania dnia i nocy.
Kiedy stosować melatoninę?
Tabletki z melatoniną mogą być w szczególności przydatne określonym grupom pacjentów. Należą do nich:
- Osoby w wieku podeszłym, u których w naturalny sposób dochodzi do zaburzeń w wydzielaniu melatoniny;
- Osoby pracujące w trybie zmianowym;
- Osoby niewidome;
- Osoby cierpiące na choroby neurodegeneracyjne.
Poza tym melatonina na sen rekomendowana jest do krótkoterminowego stosowania także przez dorosłych, którzy z różnych innych powodów obserwują u siebie kłopoty z bezsennością.
Badania kliniczne potwierdzają skuteczność preparatów melatoniny w łagodzeniu zaburzeń snu i czuwania także u osób podróżujących pomiędzy różnymi strefami czasowymi, czyli cierpiących na tzw. jet lag.
Wiadomo ponadto, że melatonina dla dzieci może przynieść korzyści, gdy występują trudności z zasypianiem, ale i częste wybudzenia w trakcie nocnego odpoczynku. Pokaźna liczba badań wykazała, że u dzieci oraz młodzieży cierpiących na zespół opóźnionej fazy snu, melatonina istotnie skraca czas zasypiania.
Dawkowanie melatoniny
Na rynku dostępne są rozmaite preparaty zawierające ją w składzie. Dostępna jest m.in. melatonina 5 mg, melatonina 3 mg i melatonina 1 mg. Najczęściej są to tabletki zarejestrowane jako leki lub suplementy diety.
Dawkowanie melatoniny powinno być dostosowane do wieku pacjenta oraz dokładnej przyczyny jej zażywania:
- zaburzenia snu, w tym problemy z zasypianiem: 1-5 mg przez snem przez okres ok. 3-6 tygodni. Na początkowym etapie zażywania melatoniny jej dawki mogą być większe, z czasem można je stopniowo zmniejszać);
- poprawa jakości snu i leczenie pierwotnej bezsenności po 55 roku życia: 2 mg na ok. 1-2 godziny przed pójściem spać;
- regulacja rytmu okołodobowego u osób niewidomych: od 1 do 6 mg przed pójściem spać, ok godziny 21-22;
- regulacja rytmu okołodobowego u osób pracujących w trybie zmianowym: 1-5mg na godzinę przed snem;
- regulacja rytmu okołodobowego w przypadku podróżowania pomiędzy różnymi strefami czasowymi: 1-6 mg przed snem przez 4 kolejne dni po przylocie (dotyczy lotów na zachód) lub 1-6 mg 2 dni przed wylotem i przez 4 kolejne dni po przylocie (dotyczy lotów na wschód)
Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie po jakim czasie działa melatonina. W przypadku wielu osób pozytywne efekty w postaci poprawy jakości snu zauważalne są już po kilku dniach. Niekiedy jednak na widoczną poprawę trzeba poczekać nieco dłużej.
Warto także pamiętać, że melatonina występuje w niektórych produktach spożywczych, np. w suszonych borowikach, pistacjach, soczewicy, ryżu basmati czy pomidorach.
Przeciwwskazania do stosowania melatoniny
Uważa się, że suplementacja melatoniny przez krótki okres czasu (przez ok. 3 miesiące) jest bezpieczna. Niewiele jednak wiadomo na temat jej przewlekłego stosowania. Dlatego też najczęściej podkreśla się, że terapia bezsenności z zastosowaniem syntetycznego „hormonu snu” nie powinna przekraczać kilku tygodni.
Melatonina w ciąży i w okresie laktacji jest przeciwwskazana (brak danych potwierdzających bezpieczeństwo stosowania). Z dużą ostrożnością powinny podchodzić do jej stosowania także kobiety planujące ciążę. Wykazano bowiem, że wysokie dawki melatoniny mogą ograniczać szanse na zapłodnienie wskutek hamowania owulacji.
Unikać powinni jej także pacjenci z zaburzeniami funkcji nerek, wątroby, chorujący na padaczkę, zaburzenia czynności układu immunologicznego oraz zaburzenia hormonalne.
Ewentualne stosowanie u dzieci najlepiej skonsultować z lekarzem pediatrą, który pomoże ustalić odpowiednią dla danego wieku dawkę.
Melatonina w połączeniu z alkoholem może powodować nasilone działanie sedatywne, choć brak szczegółowych badań w tym zakresie. Poza tym warto pamiętać o potencjalnych interakcjach z przyjmowanymi na stałe lekami.
Należy zachować ostrożność podczas jednoczesnego stosowania leków przeciwzakrzepowych (np. warfaryna), przeciwpadaczkowych, immunosupresyjnych, antykoncepcyjnych oraz przeciwcukrzycowych. Wiele osób poszukuje także odpowiedzi na pytanie melatonina a antydepresanty. Czy można je łączyć, czy jednak lepiej unikać tego rodzaju kombinacji. Do chwili obecnej wykazano, że melatonina może wpływać na działanie niektórych leków z grupy selektywnych inhibitorów serotoniny (SSRI) jak np. citalopram czy fluwoksamina.
Bez większego problemu można natomiast łączyć melatoninę i powszechnie suplementowane witaminy oraz minerały.
Skutki uboczne stosowania melatoniny
Choć działania niepożądane w wyniku stosowania leku lub suplementu melatoniny obserwowane są raczej rzadko, niekiedy mogą występować. Zazwyczaj jednak całkowicie ustępują po odstawieniu preparatu lub obniżeniu dawki.
Najczęściej opisywane skutki uboczne brania melatoniny to:
- bóle i zawroty głowy;
- splątanie;
- senność;
- nudności;
- ogólne osłabienie i zmęczenie;
- obniżenie temperatury ciała.
Bibliografia:
- Skałba P, Szanecki W, Cieślik K. Melatonin – constantly discovering hormone. Ginekologia Praktyczna. 2006;14(4):22-25.
- Łyszczek M. Suplementy od A do Z. Publicat 2022, Poznań.
- https://opieka.farm/melatonina/
- ChPL Melatonina LEK-AM, 17.02.2022.
