Czemu witaminy są tak ważne dla organizmu?
Witaminy, czyli związki organiczne w naszym organizmie pełnią ważną rolę - odpowiadają one bowiem za prawidłowy proces metabolizmu a także za prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, hormonalnego czy nerwowego. Co ważne, poza nielicznymi wyjątkami, witaminy nie są możliwe do stworzenia przez sam organizm, musimy więc (jak i część zwierząt) przyjmować witaminy wraz z pożywieniem lub w postaci suplementów witaminowych. Jedynie witamina D może być produkowana w skórze człowieka (jednak do jej produkcji niezbędne jest promieniowanie słoneczne, stąd częsty niedobór witaminy D w okresie jesienno-zimowym, kiedy dzień jest krótki), jednak nie w ilości wystarczającej, by nie organizm nie potrzebował suplementacji tego związku z zewnątrz. Część witamin z grup B i K jest również produkowana w jelitach, jednak również ich ilość w organizmie bez dostarczenia ich z zewnątrz jest niewystarczająca. Suplementacja witaminami stanowi często doskonałe uzupełnienie codziennej diety, biorąc pod uwagę, że różne rodzaje witamin można znaleźć w kompletnie różnych produktach i pożywieniu.
Same witaminy nie mają żadnych funkcji odżywczych czy energetycznych. Jednak pełnią funkcje regulacyjne, pełniąc główną rolę w procesie metabolizmu na poziomie komórkowym. Stąd obecność witamin w organizmie jest kluczowa dla jego poprawnego funkcjonowania. W zależności od ilości witamin w ciele człowieka, możemy mówić o hiperwitaminozie (czyli nadmiaru witamin w organizmie), hipowitaminozie (niedoborze witamin) i awitaminozie (czyli ich braku). Awitaminoza prowadziła w przeszłości do szeregu groźnych chorób, m.in. krzywicę, niedokrwistość, szkorbut czy kurzą ślepotę. Obecnie, przy zachowaniu choćby podstaw zdrowej i zbilansowanej diety brak witamin w organizmie człowieka jest praktycznie niemożliwy. O wiele częściej jednak możemy spotkać się ze zjawiskiem hipowitaminozy, czyli niedoboru witamin. Ich niewystarczająca ilość może mieć wpływ na nasze samopoczucie - w zależności od rodzaju brakującego związku możemy czuć się nerwowi, przemęczeni, słabi, występuje możliwość powstania anemii, reakcji skórnych, osłabienia organizmu, częstego zachorowania, itd. Stąd ważne jest dostarczenie każdej witaminy - jeśli nie z pożywieniem, to w formie suplementów. Jako związki drobnocząsteczkowe, witaminy nie są trawione przez organizm, a wchłaniane bezpośrednio do krwi.
Witaminy dzielimy na dwie główne grupy - rozpuszczalnych w wodzie oraz rozpuszczalnych w tłuszczach. Taki podział witamin ma swoje przełożenie zarówno na sposób przyjmowania określonych witamin jak i na ich odkładanie się (lub brak) w organizmie. Podgrupa witam A, D, E i K rozpuszcza się w tłuszczach, stąd ważne jest przyjmowanie ich w postaci suplementów po posiłku. Witaminy te są także odkładane przez organizm, w przeciwieństwie do drugiej podgrupy - witamin B i C, które są rozpuszczalne w wodzie i ich nadmiar jest usuwany z organizmu wraz z moczem czy potem. Dlatego z reguły przyjmuje się te witaminy przed posiłkiem lub w trakcie.
Czy warto suplementować witaminy?
Większość witamin może być dostarczona do organizmu wraz z pożywieniem. Oczywiście, warto zapoznać się z tabelą odżywczą produktów roślinnych i zwierzęcych, by dowiedzieć się jaka dieta jest najodpowiedniejsza do zapewnienia organizmowi wystarczającej ilości witamin i minerałów. Codzienne zjadanie cytrusów jest co prawda świetnym sposobem na dostarczenie witaminy C, jednak taka dieta nie wystarczy by pokryć zapotrzebowanie organizmu na witaminę B czy K. Zbilansowana dieta, a więc nie tylko zdrowa, ale i różnorodna stanowi podstawę dla odpowiedniej ilości witamin w organizmie. Jednak teoria teorią a praktyka praktyką. Jemy dużą ilość przetworzonego pożywienia, do tego dochodzą sytuacje takie jak stres, przepracowanie, niedobór snu, siedzący tryb życia, wszystko to sprawia, że nie dostarczamy swojemu organizmowi wystarczającej ilości witamin. Dochodzi wówczas do błędnego koła - brak zbilansowanej diety powoduje, że czujemy się senni, apatyczni, nie mamy dość siły i energii, słowem czujemy się gorzej - a jednocześnie nie zmieniamy swojego trybu życia, co powoduje jeszcze większy spadek poziomu witamin w organizmie. Suplementy witaminowe stanowią więc doskonałe uzupełnienie codziennej diety.
Niezależnie od rodzaju diety, istnieją pewne okresy, w których dostarczanie niektórych witamin jest ciężkie. Przykładem jest choćby witamina D - ponad 80% Polaków cierpi na niedobór witaminy D w organizmie. Po części związane jest to z nieodpowiednią dietą, ale również za jej brak odpowiada brak słońca. Stąd preparaty zawierające witaminę D powinny być przyjmowane w okresie jesienno-zimowym, kiedy jesteśmy szczególnie narażeni na jej brak. Jesień i zima to zresztą czas, kiedy nie tylko może zabraknąć witaminy D, ale również witaminy C, która pomaga w walce z infekcjami, tak częstymi w tym czasie. To też czas, w którym ciężko jest o zakup warzyw i owoców, które są źródłem wielu witamin.
Jest też wiele grup, które powinno suplementować witaminy, niezależnie od pory roku. Osoby, które są na diecie to jedna z grup. Dostarczenie zbyt małej ilości kalorii w jedzeniu może spowodować, że istnieje większe zapotrzebowanie na część witamin. Wegetarianie i weganie są wiele bardziej narażeni na niedobór witamin B i D, które w dużej mierze są dostarczane przy jedzeniu mięsa czy nabiału. Podobnie jak chorzy na przewlekłe choroby - celiakię, chorobę Leśniowskiego-Crohna, nietolerujący laktozy czy z osteoporozą. Choroby albo wymagają zwiększenia dawki konkretnej witaminy, bądź uniemożliwiają przyjmowanie produktów, które w sobie zawierają źródło konkretnych witamin. Osoby, które stosują nieprawidłową dietę (więcej niż połowa Polaków), to grupa, o której wspomnieliśmy wyżej. Natomiast osoby, które są aktywne fizycznie również potrzebują większą ilość witamin i minerałów niż przeciętny Kowalski. Jeśli do tego dołożymy dużą ilość obowiązków, stresujący tryb życia, nawał pracy - preparaty witaminowe są dla takich osób niezbędne.
Niedobór i nadmiar witamin w organizmie
Jak wspomnieliśmy, witaminy które rozpuszczają się w wodzie (grupa witamin B oraz witamina C) są usuwane z organizmu w momencie ich przedawkowania - wraz z moczem lub potem. Stąd np. preparaty z witaminą B są postrzegane jako idealny środek na odstraszenie komarów w środku lata - nadmiar witaminy B po prostu wydzielany jest z potem. Sama witamina B ma specyficzny zapach, który odstrasza komary i inne latające insekty. Inaczej nieco ma się sprawa z witaminami rozpuszczalnymi w tłuszczach - witaminy A, E, D i K są odkładane w tkance tłuszczowej i wątrobie, istnieje więc możliwość ich przedawkowania. Stąd przyjmując suplementy witaminowe należy przestrzegać dziennych dawek spożycia, zalecanych przez producentów, a także dostarczać organizmowi produkty zawierające tłuszcze, które powodują rozpuszczanie tych witamin.
O wiele częstszym jest jednak niedobór witamin. O ile obecnie bardzo rzadko zdarza się, by organizmowi zabrakło wszystkich witamin, o tyle brak zbilansowanej diety czy styl życia powodują, że brak konkretnej witaminy w organizmie jest częstym przypadkiem. Niedobór witaminy A najczęściej skutkuje problemami ze skórą - staje się ona przesuszona lub pojawia się trądzik. Łamliwe i suche włosy i paznokcie mogą również świadczyć o niedoborze witaminy A. Tzw. zespół suchego oka - czyli niedostateczne nawilżenie gałki ocznej lub jej części może być też związany z niedoborem witaminy A. Biorąc pod uwagę czynniki atmosferyczne - a zwłaszcza zimę, kiedy szczególnie jesteśmy narażeni na przesuszenie włosów czy skóry, niedobór witaminy A może być ciężki do zdiagnozowania. Konieczna jest wtedy diagnostyka w postaci pobrania krwi i zbadania jej zawartości. Niedobór witaminy B1 objawia się zmęczeniem organizmu, przyśpieszonym biciem serca, biegunkami, wymiotami a także - utratą łaknienia. Niedobór witaminy B1 szczególnie często występuje u osób, które spożywają często alkohol. Z kolei objawy niedoboru witaminy PP (B3) często związane są z uczuciem zimna w sytuacji, w której ciężko o taki stan. Głównym objawem niedoboru witaminy B12 jest ogólne osłabienie i przemęczenie organizmu. Mamy wówczas problemu z zachowaniem koncentracji, a także z zawrotami głowy. Brak witaminy C nie przejawia się paradoksalnie w częstszych zachorowaniach czy przeziębieniach, natomiast obrzęk dziąseł (ale i kończyn), niska wydolność i osłabienie organizmu to już mogą być objawy niedoboru tej witaminy. Osłabienie organizmu, zwłaszcza jeśli towarzyszą mu zmiany skórne lub zapalenie spojówek to z kolei symptomy niedoboru witaminy D. Natomiast długie gojenie się ran - nawet tych niewielkich - może świadczyć o niedoborach witaminy K.
Suplementacja witaminami dla sportowców
Osoby prowadzące aktywny tryb życia, trenujący i uprawiający sport mają nawet 3-krotnie większe zapotrzebowanie na witaminy niż przeciętny Kowalski. Wynika to z wyższej przemiany procesów biochemicznych i fizjologicznych, jakie zachodzą u osoby aktywnie uprawiającej sport. Jest tak, gdyż o wiele szybciej z organizmu osoby trenującej wytrącane są zarówno witaminy jak i minerały poprzez wzmożony wysiłek. Niedobór witamin dla sportowców i osób aktywnych można skutecznie przeciwdziałać, stosując właściwą suplementację. Są witaminy i minerały, które przy aktywności fizycznej brakuje najczęściej. W pierwszej kolejności są to witaminy z grupy B, które regulują metabolizm białek, węglowodanów i tłuszczy w organizmie. Stąd suplementacja białka przy intensywnym treningu powinna zawsze iść w parze z suplementacją witamin z grupy B. Witamina C ma właściwości oksydacyjne, zmniejsza efekt obecności wolnych rodników, które uwalniane są w trakcie treningu. Dodatkowo, odpowiadając za poprawne wchłanianie się żelaza w organizmie, wspomaga transport tlenu we krwi, co ma bezpośredni związek z wydolnością organizmu. Za redukcję wolnych rodników (więc de facto za mniejsze zmęczenie) odpowiadają też witaminy A i E - stąd konieczne jest przyjmowanie również tych witamin podczas aktywności fizycznych.
